Náttúrufræðingurinn - 1939, Page 46

40 NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
-iimiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiimiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiimiiiiiiiiiijiiiiiiii
Vetrarkvíði.
Vetrarkvíðastörin vex í blautum mýrum og flóum. Sumstaðar
er hún aðalgrasið. Er stör þessi einkennileg vegna ferðasprot-
anna, en það eru langar renglur, sem vaxa út úr jurtinni og liggja
lárétt í mosanum eða alveg ofanjarðar. Þessar renglur eru hinn
alkunni vetrarkvíði. Getur hann orðið 1—2 m á lengd. Var það
gömul trú, að sniórinn yrði jafnþykkur lengd vetrarkvíðans sum-
arið áður. (Jurtin nefnist einnig gidnefja eða snjónál.) Hinn lausi
endi vetrarkvíðans sveio-ist að lokum unp á við og mvndar litla
blaðhvirfingu. Er vetrarkvíðastörin bví mjöer auðkennileg.
En það er einnig til armað náttúrufyrirbrigði. allt annars eðlis,
er líka nefnist vetrarkvíði (að minnsta kosti sunnanlands). Jörð-
in virðist stundum vera þakin fíngerðum. glitrandi þráðum, fögr-
um á að líta. Sést þetta greinilegast kvölds og morgna, þegar sól
er lágt á lofti, einkum síðara hluta sumars. Hafa margir tekið eft-
ir þessum silkiþráðum víða um land, og er bað trú sunnanlands
(samkvæmt frásögn Guðmundar í Múla og ísólfs Pálssonar), að
það boði harðan vetur, ef mikið sést af þessum vetrarkvíða. En
hvað er þetta? Það eru silkiþræðir, gerðir af þúsundum og millj-
ónum smárra köngurlóa af mestu snilld. Eru þetta öryggisþræðir,
brýr og sviftæki þessara undursamlegu smádýra. Koma þræðirnir
bezt í ljós við vissa birtu og raka og svo þegar köngurlærnar eru
á svifflugi, fara af stað eða lenda. Ef þeim líkar ekki dvalarstað-
urinn, skríða þær upp á strá eða aðra háa hluti og fara að spinna
langa silkiþræði, sem þær nota sem svifflugur. Golan togar í þræð-
ina og þegar þeir eru orðnir svo langir, að vindurinn er farinn
að rykkja fast í þá og sveifla þeim til, þá sleppa köngurlærnar
stráunum og svífa af stað á þræðinum. Einkum nota ungar
köngurlær sér þetta, þegar lítið er um mat, svo að þær þurfa að
dreifast burtu. Þræði þessa þekkja margir, en flugið mun minna
kunnugt. Ég set hér frásögn dansks manns, Jens Brændegaard
að nafni, en hann ritaði grein um köngurlóaflug í tímaritið „Na-
turens Verden“ í febrúarheftið 1938. Segir hann svo frá:
Fyrir nokkrum árum var ég staddur á sveitabæ í Herring-hér-
aði á Jótlandi í miðjum júlímánuði. Það var verið að slá á enginu.
Veðrið var þurrt og svalur vindur var á, svo að grasið þornaði
fljótt og varð að ilmandi heyi. 16. júlí var heiðskírt veður, glaða