Náttúrufræðingurinn - 1946, Blaðsíða 38

82
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
breytt í lofttegundirnar, sést, að vetnið í því er helmingi meira að
rúmtaki en ildið.
Ýmsir, sem óánægðir voru með orðið köfnunarefni, hafa um liríð
reynt að koma á framfæri í þess stað orðinu liyldi, sem er myndað
með hljóðvarpi af orðinu hold og á að minna á það, að þetta er eitt
af lielztu efnunum í lfkömum manna og dý.ra. Nú er þetta orð engan
veginn viðkunnanlegt. Það er auk þess óhæft af þeirri ástæðu, að
efnið, sem það á að tákna, er alls ekki aðalefni Ivoldsins, jafnvel þó
að sleppt sé vatninu, sem nemur þrenr fjórðu hlutum af efni venju-
legra vöðva. I öllu holdi er meira liæði af ildi og kolefni, og raunar
er það kolefnið, sem einkennir holdefnin öðrum fremur. Orðið
liyldi er því ekki réttnefni.
Af því að ég hef það á samvizkunni að hafa viðhaft orðið iiyldi
nokkrum sinnum í ræðu og riti og stuðlað að bókfestingu þess (Nátt-
úrufr., 1. liefti, 14. árg., 48. bls.), þó að því færi fjarri, að ég væri
ánægður með það, þykir mér skylt að gera nokkra yfirbót með því
að birta þessa greinargerð og skýra frá því, að fram er komið nýtt
orð, sem virðist í alla staði vel til fundið, í stað orðsins köfnunarefni.
Orðið er lyfti, Iivorugkynsorð myndað með hljóðvarpi af orðinu loft
eins og vetni af orðinu vatn. Orðið lyfti táknar efni, sem er aðal-
þáttur loftsins, eins og vetni táknar efni, sem er aðalþáttur vatnsins.
Vetnið nemur 24 rúmtakshlutum vatnsins í fyrrgreindum skifningi,
en lyftið nemur i/h rúmtakshlutum loftsins. Vetnið er ekki nema l/8
hluti vatnsins að þyngd, en lyftið nemur s/ þyngdarhlutum loftsins.
Sé vetni réttnefni, þá er lyfti það einnig og jafnvel ennþá fremur.
Það virðist því einsætt, að þetta orð beri upp að taka. Hin ágæta,
rökrétta orðasamstæða, vetni, ildi og lyfti, mundi verða til prýði í
íslenzku vísindamáli.
Um upphaf orðsins lyfti skal þess getið til gamans, að okkur Hall-
dóri Jónassyni ritstjóra datt það báðum í hug, hvorum í sínu lagi,
nokkru eltir að við liöfðum átt tal saman um nauðsyn á góðu orði
í þessari merkingu. Halldór ber þó að telja höfund orðsins, því að
honum mun liafa dottið það fyrr í hug, enda átti hann upptökin að
því, að þessi orðaleit var hafin. Raunar kemur í ljós, að þetta orð
hefur dottið einhverjum góðum manni í liug löngu á undan okkur,
þó að livorugum okkar væri það kunnugt, því að ég sé, að það stend-
ur í orðabók Sigfúsar Blöndals, merkt sem nýyrði, er ekki hafi náð
festu í málinu. F.n þar er það í merkingunni lofttegund. í þeirri
merkingu er orðið að vísu mjög óheppilegt, einkum fyrir þá sök,
að Jiað er naumast hæft í fleirtölu, enda er engin Jrörf á nýju orði
þessarar merkingar, J>ví að lofttegund er fullgott orð. En í Jreirri
merkingu, sem hér er í orðið lögð, kemur fleirtala aldrei til greina.