Náttúrufræðingurinn - 1949, Qupperneq 12

58
N ÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
Enda þótt nokkur hluti af efnum botnleðjunnar berist aftur upp
til yfirborðsins, þá verður þó mestur hlutinn eftir. Þarna myndast
því jarðlög, sem liafa að geyma talsvert af rotnandi leifum. Er talið,
að þannig liafi jarðoiían myndazt á umliðnum áraþúsundum. A.
Treibs (f940) liefur sýnt fram á það, að við skilyrði sem í botnleðju
djúpra liafa umbreytast kölhydröt í kolvatnsefni, en kolvatnsefnin
eru, sem kunnugt er, aðalefnin í jarðolíunni.
Sérkenni gerlanna i sjónum. I sjónurn er að meðaltali 3,5% af
söltum, mest matarsalti. Þetta mikla saltmagn hefur það í för með
sér, að gerlagróður sjávarins er dálítið sérstæður. Eru margir af
gerlum sjávarins beinlínis saltkærir, þ. e. þeir geta ekki lifað nema
í saltupplausnum, eins sterkum eða sterkari en sjórinn er. Af slíkum
gerlum má t. d. nefna rauðu gerlaná, sem valda roða á söltuðum
fiski eða skinnum. Aðrir eru nægjusamari og geta lifað, þó að salt-
magnið sé minna, t. d. ljósgerlarnir. Þessir lýsandi gerlar sjást oft á
nýveiddum fiski, sem |m lýs’r í myrkri, eins og maurildi. Lýsandi
gerlar sjást líka á fiski úr fersku vatni. Þær tegundir geta sýnilega
lifað við mjög lítið magn af salti.
Margar gerlategund:r úr sjó má venja við minna saltmagn og
rækta á venjulegum næringarblöndum. Aftur á móti eru fjölda
margar gerlategundir utan sjávarins, sem ekki verða með neinu
móti ræktaðar við þanri saltstyrkleika, sem er í sjónum.
Þrátt fyrir þessa sérstöðu gerlanna í sjónum er starfsemi þeirra
þar mjög svipuð og í jarðveginum. Um rotnunargerlana hefur þegar
verið getið. í sjónum kljúfa jreiv eggjahvítuefnin og mynda úr
þeim vatn, koldíoxýð, ammóníak, brennisteinsvatnsefni o. fl. Kol-
hýdröt og feiti kljúfa þeir einnig og mynda að lokum úr þeim
koldíoxýð og vatn. í botnleðjunni geta, eins og áður er sagt, mynd-
azt efnasambönd úr kolhýdrötunum, sem eru mjög vatnsefnisrík,
t. d. metan og önnur kolvatnsefni.
Margir sjávargerlar geta breytt nítrötum í nítrít og nítrítum í
annnóníak. Er jjað sams konar fyrirbrigði og aljtekkt er í moldinni.
Talið var áður, að Jjessar efnabreytingar gengu meira að segja svo
langt í sjónum, að þar losnaði mikið af óbundnu köfnunarefni (N2),
er þar með væri tapað sem næringarefni. Brandt setti fram Jxí kenn-
ingu 1905, að í heitum höfum væru Jressi efnaskipti mjög hraðfara
og tapaðist þar mikið úr sjónum af köfnunarcfni. Væri Jretta ástæð-
an til þess, að í heitari höl’um er minna um köfnunarefnissambönd