Náttúrufræðingurinn - 1953, Síða 12

154
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
riti, samtals 45 bls., og loks kom sú grein út sérstaklega sem Miscel-
laneous Papers Nr. 4 (þ. e. ýmis rit), gefin út af Náttúrugripasafn-
inu í Reykjavík.
Ég mun nú í því, sem hér fer á eftir, ræða um rannsókn S.Þ. og
rökfærslu viðvíkjandi uppruna Hverfjalls, en þar gætir, eins og ég
hefi þegar gefið í skyn, margvislegs og furðulegs misskilnings.
Það, sem að mestu leyti veldur ályktunum hans, er áðurnefnt 2
—3 m jarðlag norðan Hverfjalls. Þetta er allhörð móhella (S.Þ. kall-
ar hana túff), sem fljótt á litið gæti minnt á æðigamalt móberg, en
Sigurður komst að raun um að hún hvílir á moldarjarðvegi, sem í er
hvítt áberandi öskuleg, er hann telur sig þekkja og vita aldur á.
„Þarna var þá loks fundið postglacialt öskulag nógu þykkt til að geta
samsvarað sprengigosi því, er myndaði Hverfjall. Og grunur minn,
að þessir stabbar [þ. e. veðrunarleifar af móhellunni] væru raun-
verulega úr Hverfjalli, varð að vissu, er ég sumarið 1951 athugaði
nánar svæðið milli Jarðbaðshóla og Hverfjalls“, segir Sigurður (bls.
149).
Auk þessa telur hann, að bygging fjallsins beri það með sér, að það
sé myndað í sprengigosi, en sprengigos virðist þýða eitthvað mjög
kraftmikið og er ekki skýrgreint nánar.
Helztu röksemdir og ályktanir Sigurðar eru á þessa leið: Móhellu-
lögin áðurnefnd stafa frá gosi í Hverfjalli Það sést af því, að þau eru
að mestu gerð úr glerögnum, eins og móbergið í fjallinu, og brot-
hlutfall ljóss er eins í hvorutveggja glerinu. f lögunum er enn fremur
talsvert af basaltvölum og kornum sömu gerðar, en smærri en í ruðn-
ingnum á Hverfjalli. Móbergið i fjallinu inniheldur einnig slíka að-
komusteina, smáa og stóra, af sömu gerð og ruðningurinn. Gosefnin
voru þannig sambland af móbergsglerögnum og aðkomusteinum og
til þeirra má rekja bæði efni fjallsins og efni móhellunnar. 1 mó-
hellunni verður vart smækkunar á kornastærð eftir því sem fjær dreg-
ur Hverfjalli, eins og vænta má, þegar efnið er þaðan komið. Ruðn-
ingshjúpurinn á fjallinu er eftirstöðvar eftir veðrun móbergsins, en
ekki jökulruðningur.
Þetta er að sjálfsögðu samanþjappað hjá mér, en ég ætla þó, að
hér komi öll helztu rökin fram.
Um þessa rökfærsl.u er það að segja, að hugmyndin um veðrunar-
hjúp á fjallinu stangast á við hinn lága aldur gossins, eins og síðar
mun verða ljóst. En sérstaklega er þó þess að gæta, að Sigurður til-