Náttúrufræðingurinn - 1956, Síða 52

112
NÁTT Ú R U FRÆÐINGURIN N
Síðustu áratugina liafa franskir vísindamenn lagt inikla stund á að rann-
saka ýmis þau fyrirbæri, sem á vísindamáli kallast periglacial, þ. e. fyrirbæri
tengd þeim landssvæðum, er jaðra við jökla. Hér til lteyra fyrirbæri eins og
jjúfnamyndun, rústir, melatiglar, jarðskrið (solifluktion) o. fl. Fyrirbæri Jressi
liafa allmikla Jtýðingu fyrir jarðfræði og loftlagssögu miðevrópulanda, því
Jregar jöklar liuldu norðausturhluta Evrópu á jökulskeiðum síðustu ísaldar
voru Jiessi lönd „periglacial" og svipað umhorfs þar og nú er víða á íslandi.
Forgöngumaður þessara rannsókna í Frakklandi er A. Cailleux, sem mun
kunnur ýmsum licr á landi síðan hann dvaldist hér við rannsóknir sumarið
1937 (sbr. Nfr. 1947, bls. 35—39). Sumarið 1954 gerðu franskir vísindamenn út
leiðangur lil íslands og hafði sá leiðangur aðalbækistöð í húsi Ferðafélags
Akureyrar við Laugaíell, um 20 km NA af Hofsjökli. Tveir vísindainannanna,
Corbel og Péguy, höfðu kornið ltingað haustið áður og farið norður um
Sprengisand til að kynna sér staðhætti. P. Bout hafði og áður verið hér við
rannsóknir, sumarið 1950, sem íyrr getur.
Þátttakendur í leiðangrinum 1954 hafa nú í sameiningu sent frá sér mikla
ritgerð. Er hún í fimm köflum. Fyrsti kaflinn fjallar um Jtað, hvers vegna Is-
land var öðrum löndum fremur valið til rannsókna, og slðan er sögð ferða-
saga leiðangursmanna. í öðrum kaflanum er rætt urn landmótun og landform,
einkum á svæðinu l'rá Eyjafjarðarbotni suður að Hofsjökli; eru Jrar einkum
raktar eldri skoðanir, án Jtess að höfundarnir taki yfirleitt afstöðu til þeirra.
Þó lýsa Jteir því yfir, að Jreir hallist að skoðun undirritaðs um myndun Hver-
fjalls, en það skal tekið fram, að skoðanir Jteirra, er á fjallið gengu, eru enginn
hæstaréttardómur um myndun Jress. Þriðji kaflinn fjallar um loftslag á rann-
sóknarsvæðinu og hin periglasíölu form. M. a. lýsa þeir fleygsprungnareitum,
samskonar og lýst var í fyrsta skipti hérlendis í 4. árg. Jökuls. Virðast fleyg-
sprungnareitir eða túndrutiglar vera algengir þarna um slóðir. Þeir birta heild-
arkort af útbreiðslu periglasíamyndana (Jrúfna, rústa, melatigla o. s. frv.) í
landinu og er Jrað kort harla ónákvæmt og næsta villandi, enda segjast höf.
vonast til að geta bætt um Jrað kort síðar. Fjórði kaflinn fjallar um Hofsjökul.
Þeir félagar komast að sömu niðurstöðu og A. Bauer í ritgerð í 5. árg. Jökuls,
að Hofsjökull sé ekki „vasaútgáfa" af Grænlandsjökli, en líkist um margt
fremur jöklum Alpafjalla. Útreikningar þeirra á „búskap" 1 'ofsjökuls virðast
mér byggðir á ónógum mælingum. Fimmti kaflinn fjallar um Drangajökul,
en Bout fór í ágústmánuði vestur í Kaldalón og dvaldist þar um skeið. Ég
er ekki nógu staðkunnugur vestur Jtar til að geta dæmt unt það, sem Bout
skrifar um jökulgarða í Kaldalóni og aldur Jreirra, en í síðari hluta fimmta
kaflans ræðir Bout urn malarhjalla og aldur þeirra og er Jrar ýmislegt athyglis-
vert. M. a. gagnrýnir hann þá skoðun unclirritaðs, að malarhjallarnir 1 40—50
m hæð séu mynclaðir á kuldaskeiðinu 9000—8000 árum f. Kr. og lelur Jaá
myndaða á tiltölulega hlýju skeiði með mikilli jöklabráðnun. Yfirleitt er
Jrekking okkar á sjávarstöðubreytingum og malarhjallamyndun enn svo mjög
í molum, að Jrað er eitt af mest aðkallandi verkefnunum í kvarterjarðfræði
íslands, að bæta J)ar eitthvað um.
í formálsorðum biðja höf. afsökunar á meðferð sinni á íslenzkum örnefnum.
Er það fallega gert og ekki gert að ástæðulausu. SigurÖur Þórarinsson.