Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1966, Blaðsíða 10

Náttúrufræðingurinn - 1966, Blaðsíða 10
4 NÁTT ÚRUF RÆÐINGURIN N myndun íslenzku stapanna. — Þeir Þorvaldur Thoroddsen og Helgi Pjeturss létu þetta deilumái iítið til sín taka, enda var viðhorf þeirra fremur hlutlaust. Báðir lýsa stöpunum sem eldfjallarústum, þeir hafi hlaðizt upp í eldgosum, en síðan bæði haggazt og rofizt, svo að hin upphaflega eldfjallslögun er nú farin út urn þúfur (Þorv. Thoroddsen 1906 og Helgi Pjeturss 1910). Þýzkir jarðfræðingar og landfræðingar, senr fóru rannsóknarferð- ir um móbergssvæði íslands á þessum árum, komust að miklu ákveðnari niðurstöðum um myndun móbergsstapanna. Sumir telja þá roffjöll (Zeugenberge), aðrir ris (Horste). — Einn þeirra, W. von Knebel, ferðaðist hér á landi á fyrstu árum aldarinnar og skoðaði stapafjöll bæði á Kili og í Ódáðahrauni, en týndist við rannsóknir í Öskju 1907. Hann liélt mjög eindregið fram rofkenningunni og taldi stapana leifar af samfelldu hálendi, er hefði grafizt sundur á ísöld, þó ekki af jöklum — því að hann gerir lítið úr graftar- mætti þeirra — heldur af vötnum í hléi milli jökulskeiða. (Knebel 1905) — W. Oetting (frb. ötting) og W. Iwan, sem voru á Kili 1927 og 28, aðhylltust einnig rofkenninguna, en telja rofið einkum verk jökla á jökulskeiðum ísaldarinnar. Basaltbungur sumra stapanna telja þeir réttilega vera hraundyngjur (Oetting 1930, Iwan 1935). Helzti frömuður misgengiskenningarinnar var Hans Reck, sem ferðaðist fyrsta sinni hér á landi 1908 og kom þá til þess m. a. að rannsaka, hver orðið hefðu afdril: Knebels, landa hans, í Öskju. Reck skoðaði einkum móbergsstapana norðan lands, þ. á m. Herðu- breið, sem hann kleif lyrstur manna, svo að vitað sé. Samkvæmt kenningu Recks hefur umhverfi þessara fjalla sigið, en um leið brotnuðu þau frá um misgengissprungur og stóðu eftir. Hin forna eldrás, sem opnaðist í gíg á kolli margra af þessum fjöllum, hefur að áliti Recks storknað í bergstand sem liggur ásamt hliðargrein- um neðan úr djúpinu upp í gegnum fjallið og heldur því uppi (Reck 1922). Eftir að misgengiskenning Recks kom fram, hafa flestir jarð- fræðingar, sem fjallað liafa um landslagsmyndun á móbergssvæð- um íslands, hallazt að henni í meginatriðum. — Undantekning er þó Hans Spethman, enn einn Þjóðverjinn. Hann hneigist frekar að rofkenningunni, en fullyrðir ekkert og telur misgengi einnig koma til mála við myndun stapanna (Spethman 1908 og 1930). — Dan- inn Niels Nielsen (1927 og 1933), landi vor Pálmi Hannesson (1927
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað: 1.-2. Tölublað (1966)
https://timarit.is/issue/291014

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.

1.-2. Tölublað (1966)

Aðgerðir: