Náttúrufræðingurinn - 1966, Blaðsíða 86

80
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Með þessa mynd í huga er rétt að ræða nokkru nánar um lögmál
Hubbles og útþenslu alheimsins, sem áður var minnzt á. í fyrsta
lagi skal á það bent til að forðast misskilning, að hreyfing fjar-
lægra vetrarbrauta í átt frá okkar vetrarbraut er engin sönnun þess,
að við skipum einhverja sérstöðu í alheiminum, einhvern mið-
punkt, sem allar leiðir liggi lrá. Flestir fræðimenn eru þeirrar
skoðunar, að lögmál Hubbles beri að túlka á þann veg, að geim-
rúmið í heild sé að víkka út, þannig að allar fjarlægðir milli vetrar-
brauta eða vetrarbrautaþyrpinga aukist í sífellu. Afleiðing slíkrar
útþenslu myndi verða sú, að hver einasti athugandi, í hvaða
vetrarbraut sem hann væri staðsettur, myndi sjá aðrar vetrarbrautir
fjarlægjast í allar áttir. Þessi regla, að allir athugendur sjái alheim-
inn í svipaðri mynd, hvar sem þeir eru staddir, nefnist heimsmyndar-
reglan og hefur orðið grundvallaratriði í heimsmyndarkenningum
síðari ára.
Nokkrir efasemdamenn hafa orðið til að benda á, að lögmál
Hubbles sanni í rauninni ekkert um hraða fjarlægra vetrarbrauta.
Það, sem við sjáum, sé færsla á litrófslínum, og sú færsla kunni að
eiga sér aðrar orsakir. Þetta er að vísu rétt, en í sannleika sagt liefur
engum tekizt að hugsa upp neina sannfærandi skýringu á línu-
færslunni aðra en þá, að þetta sé Dopplerfærsla, sem stali af hreyf-
ingu vetrarbrautanna. Fræðilega séð er mun auðveldara að skýra,
hvernig alheimurinn geti stækkað eða minnkað, heldur en að
skýra, á hvern liátt hann gæti haldizt í kyrrstöðu. Og þeir, sem
eru vantrúaðir á, að útþenslan geti verið eins hröð og athuganir
benda til, ættu að hafa það hugfast, að jafnvel sti vetrarbraut, sem
fjarlægðist með hraða ljóssins, væri hundrað þúsund ár að færast
um eina breidd sína. A mælikvarða alheimsins er útþenslan því
ekki svo ákaflega liröð.
IX.
Þegar sjónaukinn rnikli á Palomarfjalli var tekinn í notkun
árið 1948, var það von margra, að með honum myndi takast að
leysa að einhverju leyti tvær af grundvallargátum heimsfræðinnar.
Önnur gátan er sú, hvort alheimurinn sé óendanlegur eða endan-
Iegur, og ef hann sé endanlegur, hver muni vera stærð hans. í
hinni gátunni felst sú spurning, hvort alheimurinn í heild sinni