Náttúrufræðingurinn - 1966, Blaðsíða 44

88
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
nánar þessi útskot, og kom þá í ljós, að hellirinn með útskotum
var ekkert annað en holrúm eftir nashyrning, sem basalthraun hafði
lagzt yfir, og er gerð var afsteypa eftir þessu holrúmi, var hún svo
nákvæm stytta af nashyrningi frá míócen, að hægt var að greina
hana til sérstakrar tegundar. Hefur verið skrifuð bók um undur
þetta, en því miður hef ég hana ekki handbæra til að birta rnyndir
úr henni. En það ræð ég þeim, sem leið eiga um Norðurárdal
nyrðra og gaman hafa af náttúruskoðun, að ganga inn í mynni
Valagils og skoða hin fornu trjáför. Hver veit nema eftir eigi
einnig að finnast för stórra spendýra í íslenzka blágrýtinu. Sú var
Jdó tíð, að slík spendýr löbbuðu um á landi liér.
II. Nokkur orð um Eldgjá.
Fáir, sem séð hafa Eldgjá, munu draga í efa þá staðhæfingu Þór-
valds Thoroddsens, að hún sé eitt af stórfenglegustu náttúrufyrir-
bærum á landi hér. Hefur og margt verið um hana ritað. Vísast
hér um til greinarkorns rníns í Náttúrufræðingnum 1955, bls. 148—
153. Þar gat ég þess, að fyrsti þáttur Jress mikla goss, sem myndaði
norðurhluta Fddgjár (3. mynd), þ. e. þann hlutann, sem nær frá
hæðunum norðaustur af Mórauðavatnshnjúkum og norðaustur í
Gjátind, hefði verið mjög „explosive“, Jrótt eitthvað hraun kunni
þá að hafa runnið. Byggði ég þessa skoðun á Jrví gosmalarlagi, sem
myndazt hefur í Jæssu gosi og er langþykkast allra gosmalarlaga á
heiðunum inn af Skaftártungu. Má rekja Jrað langt austur á Síðu.
Síðan Joessi grein var skrifuð fyrir 11 árum hefur reynslan kennt
mér sitt af hverju um basísk hraungos. Fyrstu dagar Öskjugossins
1961 einkenndust af miklum hraunstrókum (lava fountains), sem
munu hafa náð allt að 500 m hæð fyrsta goskvöldið. Uppstreymið
er mjög hratt í slíkum strókum, svo hratt, að stundum spinnast úr
þunnfljótandi bergbráðinu fínir glerþræðir. í Öskju varð ég ekki
var við þræði, sem mjórri væru en grófur hörtvinni, en 20. ágúst
1966, á Jrriðja degi eftir að hraungos hófst að nýju í gamla gígnum
í Surtsey, stóðu mjög kröftugir hraunstrókar upp úr nyrzta gígnum
í sprungunni nokkra stund tvívegis um daginn og myndaðist þá
mikið af hárfínum þráðum, regluleg steinull, af því tagi, sem þeir
á Hawaii kalla hár eldgyðjunnar Pelé, en þegar ég var á Kilauea
árið 1960, var þar enn að sjá á dyngjuhvirflinum vindla af slíku