Náttúrufræðingurinn - 1966, Blaðsíða 84

78
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
VIII.
Aður en lengra er lialdið, er rétt að staldra við og líta yfir þá
heimsmynd, sem stjörnufræðin hefur skapað. Við sjáum þá fyrst,
að jörðin er ein af mörgum reikistjörnum, sem allar ganga um-
liverfis sólina og mynda sólkerfið. Næstum allt efni sólkerfisins er
í sólinni sjálfri, sem að rúmmáli til er meira en milljón sinnum
stærri en jörðin. Fjarlægð jarðar frá sólu er um 150 milljón kíló-
metrar. Yzta reikistjarna sólkerfisins, Plútó, sem fannst árið 1930,
er fjörutíu sinnum lengra frá sólu en jörðin. Þar fyrir utan tekur
við sjálfur stjörnugeimurinn, þar sem næsta fastastjarna er um
sjö þúsund sinnum fjarlægari en Plútó. Þangað er slík vegalengd,
að jafnvel ljósið, sem fer 300 þúsund kílómetra á hverri sekúndu,
er meira en fjögur ár að fara á milli. Sólin er aðeins ein stjarna
í stóru stjörnukerfi, vetrarbrautinni, sem er eins og flatur, kringlu-
laga sveipur, hundrað þúsund ljósár í þvermál og nokkur þúsund
ljósár á þykkt. Sólin er staðsett um 30 þúsund ljósár frá miðju
vetrarbrautarinnar og er 200 milljón ár að fara einn hring um
miðjuna. í vetrarbrautarkerfinu eru um hundrað þúsund milljón
stjörnur, það er að segja sólstjörnur. Oll líkindi eru til, að mörgum
þessum sólum fylgi reikistjörnur, sem myndi sólkerfi á borð við
það, sem jörðin er meðlimur í, en miðað við sólirnar eru reiki-
stjörnurnar flestar svo óverulegar að stærð, að þeirra gætir varla,
þegar á heildina er litið.
Þegar út fyrir vetrarbrautina kemur, taka við aðrar vetrarbrautir,
svo langt sem augað nær; meðalfjarlægðin milli vetrarbrauta er á
að gizka þrjár milljónir ljósára. Þótt þyrpingar vetrarbrauta séu
algengar, verður tæplega litið svo á, að þær myndi raunverulegar
einingar í alheiminum. Stærstu einingarnar, sem vitað er um með
vissu, eru vetrarbrautirnar sjálfar. Um hlutverk dulstirnanna í
lieimsmyndinni verður ekkert fullyrt að svo stöddu.
Eftir því sem lengra er horft út í geiminn, eru vetrarbrautirnar
að fjarlægjast með æ meiri hraða. Yztu mörk hins sýnilega lieims
verða þar, sem vetrarbrautirnar f jarlægjast með hraða ljóssins; fjar-
lægð þessara endimarka er nú talin um 10 þúsund milljón ljósár,
og innan þeirrar fjarlægðar eru á að gizka hundrað þúsund milljón
vetrarbrautir.
Stjörnufræðingar eru frægir fyrir að nota háar tölur, en í sann-
leika sagt er erfitt að komast hjá slíku, þegar reynt er að draga upp