Náttúrufræðingurinn - 1966, Blaðsíða 54

48
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Þorsteinn Sæmundsson:
Drög að heimsmynd nútímans
i.
Forvitnin, löngunin til að kanna hið óþekkta, er eðliseinkenni,
sem sett hel'ur sérkennilegan og sterkan svip á alla þróunarsögu
mannsins. Forvitnin hefur reynzt manninum gagnlegur eðlisþátt-
ur, því að það er hún, sem í rauninni hefur opnað dyrnar að tækni-
menningu nútímans. Hitt er engu síður athyglisvert, að þessi for-
vitni mannsins hefur alls ekki verið bundin við hagnýt viðfangs-
efni, heidur hefur hún miklu fremur verið fólgin í löngun til að
öðlast þekkingu þekkingarinnar vegna.
Frá upphaíi vega hefur maðurinn brotið heilann um eðli þeirra
Iiluta, sem mynda umhverfi hans, og reynt að gera sér hugmyndir
um útlit sjálfrar heildarinnar, alheimsins. Heimsfræðin er þannig
eitt elzta viðfangsefni mannsandans, og viðfangsefni, senr enn í
dag skipar höfuðsæti.
Ef við lítum um öxl, hljótum við að undrast snilli þeirra manna,
sem tókst að leysa sumar grundvallargátur heimsfræðinnar á þeirn
tíma, þegar jörðin var enn að mestu ókönnuð, sjónaukar ekki til
og mælitæki af skornum skammti. Þeir menn, sem voru uppi fyrir
3000 árum, sáu, eins og við sjáum enn í dag, jörð, sem sýndist flöt,
og himin, sem hvelfdist yfir jörðinni og snerist um hana frá
austri til vesturs. Á himninum sáust auk sólar og tungls fimrn
bjartar reikistjörnur, nokkur þúsund fastastjörnur og loks vetrar-
brautin, sem lá eins og dauf slæða yfir festinguna.
Fyrsta skrefið til skilnings á heimsmyndinni var sú lnigmynd,
að jörðin kynni að vera hnattlaga, en ekki flöt. Talið er, að Grikk-
inn Pýþagóras frá Samos hafi komið fram með þessa kenningu á
6. öld f. Kr., að vísu án viðhlítandi rökstuðnings. Tveimur öldum
síðar benti hinn frægi heimspekingur Aristoteles á mikilvæg atriði,
sem studdu þessa tilgátu, m. a. það, hvernig afstaða stjörnuhimins-