Náttúrufræðingurinn - 1966, Blaðsíða 33

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
27
— Enn fremur hefur Þorbjörn Sigurgeirsson tjáð mér, að við segul-
mælingar hafi gætt mun meiri áhrifa segulmagnaðs bergs á „Surtlu-
grunninu" en á túffhæðum Surtseyjar og bendi það frernur til ein-
hvers konar hrauns en gosmalar í Surtlu. Allt bendir Jretta til Jress,
að ,,Surtla“ sé úr bólstrabergi.
Þorleifur Einarsson hefur sýnt mér stein tekinn af sjávarbotni á
um 115 m dýpi undan suðurströnd Surtseyjar, Jr. e. í hallanum út
af hirmin nýmyndaða bunka með dýptartölu 74. Sá steinn er með
öllum einkennum brots úr bólstrabergi. Hann náðist upp á varð-
skipið „Maríu Júlíu“ í maí 1965. Þorleifur telur líklegt, að þessi
neðansjávarbunki hafi myndazt í maí—júní 1964, samtímis Jrví að
verulegt lát var á hraungosinu í Surtsey. En aldrei sást Jrar gos
upp úr sjó, svo að víst væri (Þorl. Ein. 1965). Allar líkur benda til,
að efni bunkans sé bólstraberg, eins og annarra krappra mishæða
á sjávarbotni við Surtsey.
Þegar bólstrabergsgúllinn undir Surtsey hafði vaxið upp í „vissa
hæð“ undir sjávarborði, hófust í honum sprengingar og þar með
Jteytigos. Þetta gerðist 14. nóv. 1963 — en á hvaða dýpi?
Aðeins rúmum sólarhring síðar voru gígbarmar úr gosmöl komnir
upp úr sjó. Það bendir vissulega til lítils dýpis við byrjun Jreyti-
gossins. En fróðlegri um Jretta efni er „Surtla“. Þar sást smágos,
aðeins stakar sprengingar, upp úr sjó fáeina síðustu daga ársins
1963, en hafði áður verið um 120 m dýpi. Eins og nærri má geta
var Sigurður Þórarinsson einn af helzt til fáum, rem sáu vel tii
J^essa goss á stuttu færi úr flugvél. Því er ágætlega lýst í Surtseyjar-
bók hans, og mun sú lýsing einstæð að fróðleik um gos af þessu
tagi. Þar segir m. a.: „Ekki var um að villast, að þarna var gos í
gangi, raunverulegt neðansjávargos, því hvergi örlaði á eyju, en
skammt undir yfirborði — við gizkuðum á 4—6 m — voru þrír
smágígar virkir á um 250 m langri sprungu . . Og enn: „Forvitni-
Fig 6. Tlie tablemountain Leggjabrjótur with its summit crater Sólkatla. Dotted
area: lava from Sólkatla, never glaciated. Thick toothed line: high edge of lava,
come to rest in deep water or against the sleep margin of Pleistocene ice-sheet.
Dotted line: low (normal) eclge of lava solidified on land (visible only on short
seclion northwest of Baldheiði and around a small outcrop of bedrocli near
the south easlern edge of ihe lava). Elsewhere, the edge of lava is buried under
debris (in the nortli) ayid under glacier ice (in the west). A—B: section shown
in Fig. 7. — Contours according lo the U.S.A. Army Map of Iceland.