Náttúrufræðingurinn - 1966, Blaðsíða 67

N ÁTT Ú RU F RÆÐÍNGURINN
61
áttina eftir vetrarbrautarfletinum. Sá misskilningur Kapteyns, að
stjörnunum fækkaði út á við í allar áttir, stafaði fyrst og fremst af
því, að rykið skyggði æ meir á stjörnurnar, eftir því sem utar dró.
F.f ekkert ryk væri í kerfinu, myndi vetrarbrautin lýsa upp jörðina
eins og tungisljós.
V.
Þegar hér var komið sögu, hafði annað viðfangsefni tekið hug
stjörnufræðinga iramar öllu öðru, en J)að voru hinar hringlaga og
ílöngu himinþokur, sem Kant hafði gizkað á að væru alheimseyjar,
önnur vetrarbrautarkerfi. Skoðun Kants átti aldrei miklu fylgi að
fagna, eins og bezt má sjá á eftirfarandi orðum, sem rituð voru
árið 1905, hundrað og fimmtíu árum eftir að Kant varpaði hug-
mynd sinni fram:
„Þess gerist tæplega þörf að ræða lengur þá spurningu, hvort
þokurnar séu aðrar vetrarbrautir. Framvinda rannsóknanna hefur
svarað þeirri spurningu. Enginn hugsandi maður, sem lítur á þær
upplýsingar, sem fyrir hendi liggja, getur lengur haldið því fram,
að ein einasta Jioka sé stjörnukerfi á borð við vetrarbrautina." Svo
mörg voru J)au orð.
En einstaka fræðimaður var samt enn í vafa, og árið 1914 komst
hinn frægi stjarneðlisfræðingur Arthur Eddington svo að orði:
„Sé gert ráð fyrir J)ví, að þessar þokur séu fyrir utan okkar
stjörnukerfi, að þær séu í rauninni kerfi á borð við okkar eigið,
höfum við að minnsta kosti tilgátu, sem unnt er að kanna og ef
til vill varpar nokkru ljósi á J)au vandamál, sem við okkur blasa.
Af J)essum sökum er kenningin um alheimseyjarnar mun álitlegri
sem hugmynd til að vinna eftir. Það, sem a£ henni leiðir, virðist
auðvelda málin svo mjög, að telja má greinilegar líkur á J)ví, að
hún sé sönn.“
Þremur árum síðar var sjónaukinn mikli á Wilsonfjalli tekinn
í notkun. Þegar þessum sjónauka var beint að AndrómeduJ)okunni,
sem er bjartasta J)oka sinnar tegundar og sú eina, sem sýnileg er
berum augum, tókst stjörnufræðingum að greina í sundur yztu
hluta þokunnar að nokkru leyti og þekkja J)ar vissar tegundir af
björtum risastjörnum. Sýndarbirta J)essara stjarna bar J)að með sér,
að AndrómeduJ)okan myndi vera í tæpra milljón Ijósára fjarlægð,
langt fyrir utan stjörnukerfi vetrarbrautarinnar. Rannsóknir næstu