Náttúrufræðingurinn - 1966, Qupperneq 80

74
NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
Áður liafði verið álitið, að vetrarbrautargasið væri svo mikið,
að massi þess væri álíka mikill og samanlagður massi allra stjarn-
anna í vetrarbrautinni. Útvarpsmælingarnar sýndu fljótlega, að
þetta var ekki rétt, og að gasið var b'tið meira en luindraðasti hluti
af massa vetrarbrautarinnar. Útvarpsgeislunin frá gasi í nálægum
vetrarbrautum reyndist líka mælanleg og veitti nánari vitneskju
um snúning þessara vetrarbrauta, því að liraðamælingar eru að
ýmsu leyti auðveldari með útvarpsbylgjum en ljósbylgjum. Út frá
snúningnum reiknaðist svo massi vetrarbrautanna, sem er mikil-
vægt atriði í heimsmyndinni.
VII.
Eins og áður var vikið að, fannst útvarpsgeislunin frá vetnisgasi
vetrarbrautarinnar ekki fyrr en eftir talsverða leit. Þessi geislun
er ekki nema brot af allri útvarpsgeislun, sem til jarðarinnar berst
utan úr himingeimnum. Sú geislun, sem mest ber á, er tvenns konar:
annars vegar dreifð geislun frá vetrarbrautinni í heild, hins vegar
geislun frá einstökum útvarpsuppsprettum. Nokkurn hluta þess-
arar geislunar var hægt að skýra sem hitageislun frá ljómþokum
í vetrarbrautinni, en það eru gasþokur, sem eru lýstar upp af ná-
lægum, afar heitum stjörnum. En megnið af geisluninni var greini-
lega annars eðlis.
Árið 1950 settu Svíarnir Alfvén og Herlofsson fram hugsanlega
skýringu á Jressari útvarpsgeislun. Hugmynd Jreirra var sú, að hér
væri um að ræða svonefnda synchrolrongeislmi, sem myndast, þegar
rafhlaðnar agnir sveiflast í segulsviði. Skömmu síðar gerði Rússinn
Shklovsky grein fyrir Jrví með ítarlegum útreikningum, hvaða lög-
málum slík geislun ætti að hlíta. Einkenni hinnar óráðnu geislunar
utan úr himingeimnum virtust koma vel heim við það, að um
synchrotrongeislun væri að ræða. Nánari athuganir gáfu til kynna,
að hin dreifða grunngeislun frá vetrarbrautinni ætti upptök sín í
ósýnilegum hnattlaga hjúp, sem umlyki vetrarbrautina. Hjúpur
Jressi hlaut nafnið vetrarbrautarkóróna. Samkvæmt iitreikningum
eru rafagnirnar, sem mynda vetrarbrautarkórónuna, margar á geysi-
legum hraða, og er álitið, að þær séu náskyldar geimgeislunum svo-
nefndu, sem stöðugt berast til jarðarinnar utan úr himingeimnum.
En þótt þessi skýring fyndist á hinni dreifðu grunngeislun frá
vetrarbrautinni, héldu hinar mörgu, afmörkuðu útvarpsuppsprett-