Náttúrufræðingurinn - 1976, Blaðsíða 9

NÁTTÚ RUFRÆÐIN GURINN
111
Eysteini Tryggvasyni, Sigurði Tlioroddsen og Sigurði Þórarinssyni
1958, Ragnari Stefánssyni 1967, Þorleifi Einarssyni 1968 og Eysteini
Tryggvasyni 1973.
Áhrif skjálfta, stærð og orka þeirra
Áður en vikið er að skjálftasögunni, er ekki úr vegi að skýra í
nokkrum orðum eðli skjálfta og hvernig þeir eru flokkaðir eftir
stærð og áhrifum á landsvæði. I öllu bergi er ríkjandi lóðréttur
þrýstingur vegna þunga þess bergs, sem ofan á hvílir, og einnig lá-
réttur þrýstingur frá bergi, sem liggur til hliðar. I vatni væri þrýst-
ingur jafn úr öllum áttum, en í bergi er liann yfirleitt misjafn eftir
áttum. Þar er algengt, að mestur þrýstingur sé úr einhverri láréttri
átt og minnstur þrýstingur láréttur þvert á þá stefnu. Vegna mis-
munar á mesta og minnsta þrýstingi svignar bergið líkt og bogi.
Fari þessi þrýstingsmunur vaxandi með tíma, svignar bergið sífellt
meir og boginn verður spenntur. Að því kemur, að bergið þolir
ekki spennuna, það brestur með snöggum rykk og barmar brotsins
ganga á víxl. Bergið, sitt hvoru megin við brotið, réttir nú úr sér,
og spennuorkan, sem losnar, breytist í varmaorku vegna núnings
og að hluta í sveifluorku, sem berst með hljóðliraða bergsins út í
allar áttir og veldur þar jarðskjálftabylgjum. Það er undir styrk
bergsins komið, hve mikið átak það Jrolir, áður en það brestur.
Veikt berg lætur fljótt undan, brotið verður oft ekki nema örfáir
metrar að lengd og orka skjálftans svo lítil, að hans verður hvergi
vart nema á mælum. Ytri kraftar taka svo aftur á berginu og það
safnar spennu í annan skjálfta. Skjálftarnir verða tíðir en smáir.
Sterkt berg getur hins vegar safnað spennuorku í áratugi án þess
að bresta, en þegar það að lokum lætur undan, losnar gífurleg orka.
lfrotið getur orðið nokkrir tugir kílómetra á lengd og orka skjálfta-
bylgnanna verður svo mikil, að bylgjukraftar næst upptökum nálg-
ast þyngdarkraftinn að stærð.
Enda þótt skjálfti sé stór, dvína áhrif hans með fjarlægð frá upp-
tökum, hans verður minna vart eftir því sem fjær dregur. Líkt og
í veðurfræði, þar sem veðurhæð er flokkuð í 12 vindstig efir áhrif-
um vindsins á land og haf, eru skjálftar einnig flokkaðir í 12 stig
eftir áhrifum þeirra á land og fólk. Þar sem áhrifin dvína með fjar-