Náttúrufræðingurinn - 1976, Blaðsíða 35

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
137
notað til munnskolunar og í baðvatn kvenna og þvott við fæðingar.
Einnig borið á fleiður og bólgur, enda talsvert rotverjandi. Þess
vegna var brúðberg, eða seyði af því, látið í sláturtunnur á haustin.
Brúðberg var helgað Freyju og síðar Maríu. Það fylgdi konunum
í eldhúsið, sem tejurt, ilmjurt og í líkjörinn til bragðbætis. Grasa-
fræðingurinn frægi Linné ráðlagði brúðbergste gegn timburmönn-
um. Egyptar hinir fornu notuðu þarlenda brúðbergstegund til að
þvo lík til smurningar og varðveislu (múmíur).
Lítum nánar á þessa merkilegu jurt. Hún er varablómaættar.
Stönglar skríða við jörð, en upp af þeim vaxa lágir sljóferstrendir,
blómberandi sprotar. Blöðin eru smá og heil, langegglaga, stilklaus,
eða því sem nær, með grófu upphleyptu æðaneti að neðan. Blóm-
sprotarnir enda með kolllaga, þéttstæðum blómkrönsum. Blómin
smá, ljósrauð — blárauð, sjaldan hvít. Sumar jurtirnar bera ein-
göngu lítil kvenblóm, en aðrar ögn stærri tvíkynja blóm. Þau eru
fyrrmennt, það er fræflarnir þroskast á undan frævunum. Hindrar
þetta sjálffrævun. Fræflarnir og stíllinn standa oft langt út úr blóm-
unum. Bikarinn er með hárkransi í opinu, sem lokar honum eftir
blómfallið. Efri bikarvörin er þrítennt, en hin neðri er klofin í tvo
langa og mjóa flipa. Á krónunni, sem er lengri en bikarinn, er efri
vörin dálítið buguð að framan, en neðri, lengri vörin, skipt í þrjá
flipa. Skordýr setjast á neðri vörina, er þau koma til að sjúga hun-
ang.
Brúðberg er algengt í norðlægum löndum, vex t. d. í Færeyjum,
Norður-Noregi og Suður-Grænlandi.
III. Fögur ertu Baldursbrá
„Og eitt gras er svo hvítt að jafnað er til Baldursbrár. Það er allra
grasa hvítast.“ Svo er ritað í Snorra-Eddu, þegar Baldri var lýst,
fegurstum allra Ása. Falleg er baldursbráin sannarlega. Einstök, al-
blóma baldursbrá, eða stórar hvítar breiður af henni, eru liið rnesta
skraut. Mest ber á hvíta litnum, en gular eru þó körfurnar í rniðj-
unni. Hið hvíta í jaðrinum eru flöt, tungulaga kvenblóm, sterkur
litur þeirra dregur skordýr að. Hið gula í miðjunni eru mörg, lítil
pípulaga blóm, tvíkynjuð, þ. e. hafa bæði fræfla og frævur, og sjá
aðallega um fjölgunina. Reynið að telja blómin á einni baldurs-
brárkörfu. Best að nota stækkunargler við þau gulu. En hví er jressi