Náttúrufræðingurinn - 1977, Qupperneq 8

hafa orðið 15 gos á sama tíma. Síð-
ustu 3000 árin hefur gosið 6—7 sinn-
um á Kröflusvæðinu og þá oftast ná-
lægt miðjum sprungusveimnum nærri
rniðju öskjunnar.
Skráðar heimildir eru aðeins til um
eitt gos á Kröflu-Námafjallssvæði, en
það er um Mývatnselda svonefnda, er
stóðu aðallega frá 1724—1729 en með
eftirhreytum til 1746 (Þorvaldur
Thoroddsen, 1908). Þeir hófust með
jarðskjálftum og sprengi- eða þeyti-
gosi í maí 1724 og varð þá til gígur-
inn Víti. Skjálftar og sprunguhreyf-
ingar héldust næstu árin en hraungos
hófust ekki fyrr en seinni hluta árs
1727 og stóðu fram í september 1729.
Þá rann Leirhnj úkshraun svo og tvö
smærri hraun í Bjarnarflagi og
Hrossadal. Á 2. mynd má sjá út-
breiðslu þessara hrauna. Þau þekja
alls um 35 krn2 lands og hefur rúm-
mál þeirra verið áætlað um 0,4—0,5
km3 (400—500 milljónir rúmmetra).
Þetta er annað stærsta luaungos, sem
orðið hefur á Kröflusvæði á nútíma.
Á 2. mynd má sjá einfaldaðan upp-
drátt af jarðfræði Kröflusvæðsins,
með Kröfluöskjunni og sprungu-
sveimnum, sem liggur í gegnum hana.
Inn á myndina eru merkt nýjustu
hraun, jarðhitasvæði og helstu mann-
virki.
Svipaðir atburðir og urðu í Kröflu-
sveimnum í Mývatnseldum áttu sér
stað í öskjusveimnum á seinni hluta
19. aldar. 1874 gaus tvisvar í Öskju
og einu sinni í Sveinagjá. Árið áður
hafði orðið vart við sprungumyndan-
ir og aukna hveravirkni í sprungu-
sveimnum. Ekki er getið um neinar
hræringar í Kröflusveimnum í það
sinn. Annálar geta um jarðskjálfta og
sprunguhreyfingar í Þeistareykja-
sveimnum snemma á 17. öld. Söguleg-
ar heimildir benda því til þess að
brotahreyfingar og eldgos verði i eld-
gosabelti Norðausturlands á 100—150
ára fresti og séu þá oftast takmörkuð
við einn sprungusveim í hvert sinn
(Axel Björnsson o. fl., 1977).
Eldgos i desember 1975
og april 1977
Hinn 20. desember 1975 hófst eld-
gos við Leirhnjúk, en hann er mó-
bergshryggur á miðjum sprungu-
sveimnum nálægt miðri Kröfluöskj-
unni. Greinargóð lýsing er til á gos-
inu eftir Odd Sigurðsson (1976) og
verður því hér aðeins stiklað á stóru.
Samkvæmt upplýsingum frá fólki í
Mývatnssveit svo og farþegum flug-
véla, sem flugu yfir svæðið, mun gos-
ið hafa hafist um kl. 11:08. Ljós-
myndir sem teknar voru af gosinu um
30 mínútum seinna sýna að liraun-
rennsli var þá þegar Itætt að mestu.
Flatarmál hraunsins er ekki nema unt
3-105 m2 (30 hektarar) og meðalþykkt
um eða innan við 1 m. Rúnunál
hraunsins er jtví nálægt 0,3 milljón-
unt rúmmetra. Þetta gos kom upp á
sömu gígaröð og gaus úr í Mývatns-
eldum. Hraun rann úr jtremur gígunt.
Mest kom úr gíg, sem er um 800 nt
norður af Leirhnjúk en tvær ntinni
spýjur komti úr gígum um 2 km norð-
an Leirhnjúks (2. mynd). Auk jtessara
hraungíga mynduðust tveir gígar er
spúðu gjalli og leirslettum. Hvera-
virkni jókst nokkuð á gossprungunni,
ný gufuaugu mynduðust og mikið
vatn gaus upp um suma gígana eftir
að hraunrennsli hætti. Virkni dvínaði
182