Náttúrufræðingurinn - 1978, Blaðsíða 25

Axel Björnsson og Oddur Sigurðsson:
Hraungos úr borholu
í Bjarnarflagi
Efiir að jarðhræringar liófust í
Þingeyjarsýslum árið 1975, hafa skipst
á róleg tímabil liægrar landlyftingar,
sem staðið hafa í nokkrar vikur eða
mánuði í hvert sinn, og stutt virk
tímabil, sem einkennst hafa af skjálfta-
hrinum, landsigi innan Kröfluöskj-
unnar og sprungumyndunum. Virkn-
in hefur einkum verið á sprungubelt-
inu, sem liggur úr Mývatnssveit um
Kröflusvæðið og nær þaðan norður í
Axarfjörð. Þrisvar hefur eldur verið
uppi í slíkum hrinum. Frá sögu og
eðli þessara hræringa hefur verið
greint í allmörgum tímaritsgreinum,
sjá t. d. greinar eftir Odd Sigurðsson
(1976 a, b; 1977), Axel Björnsson
(1976) og Axel Björnsson o. 11. (1977).
Dagana 8. og 9. septemljer 1977
gekk sjötta hrinan yfir á svæðinu.
Hræringar hófust kl. tæplega 16 með
sískjálfta, er sást á jarðskjálftamælum
í Mývatnssveit, og landsigi á Leir-
hnjúkssvæðinu. Varð heildarsig þar
um 30 cm. Tveim tímum seinna hófst
eklgos við norðurbrún Kröfluöskj-
unnar um 4 km norðan Leirhnjúks
og stóð, það sem eftir lifði dags. Flat-
armál hraunsins varð um 0,85 km2
og heildarrúmálið nálægt tveimur
milljónum rúmmetra. Upp úr kl. 17
tók jörð að skjálfa mjög í austan-
verðri Mývatnssveit og eftir kl. 19 juk-
ust skjálftar enn. Voru þeir stærstu
3—4 stig á Richter-kvarða (Skjálfta-
bréf, Nr. 26). Landsspildan á milli
Krummaskarðs og Grjótagjár seig í
þessari skjálftahrinu um nær einn
metra og gliðnaði um annað eins.
Því var fyrst veitt athygli laust fyrir
kl. 24 hinn 8. september 1977, að gul-
rauður eldstrókur stóð tugi metra í
loft upp af holu nr. 4 í Bjarnarflagi.
Kom gosið í hviðum eins og hagla-
byssuskothríð í síbylju með feykileg-
um fyrirgangi. Stóð gosið í um það
bil 1/2 klst., en mönnum varð ekki Ijóst
þá um kvöldið, hvort um raunveru-
legt eldgos eða aðeins gasloga var að
ræða. Skjálftahrinan stóð þá sem hæst.
Morguninn eftir sást, að gat hafði
rofnað á hnébeygju ofan á toppbún-
aði holunnar og hafði gjall borist upp
í gegnum gatið og myndað gjósku-
geira í NA út frá holunni. Mynd 1
sýnir holuna að morgni þess 9. sept-
ember 1977. Hjörtur Tryggvason
starfsmaður Orkustofnunar var meðal
sjónarvotta að borholugosinu og
mældi hann gjallgeirann fáum dög-
um síðar. Tíndi hann saman allan
vikur af nokkrum 400 cm2 reitum,
Náttúrufræðingurinn, 48 (1—2), 1978
19