Náttúrufræðingurinn - 1978, Blaðsíða 65

enn að mestu óþekkt. Ég mun konta
að því atriði síðar.
Ég minntist í upphafi á snertiskyn,
en hjá fiskum er eðlilegra að líta á
það sem skynfæri fyrir stöðugan þrýst-
ing, sem gerir fisknum m. a. kleift að
skynja á hvaða dýpi hann er. Öðrum
skynfærum, sem ég nefndi í upphafi,
svipar að verulegu leyti til þess sem
er hjá manninum. Þó mun ég rekja
nokkur sérstæð atriði nánar.
Sjón er þýðingarmikil hjá flestum
ef ekki öllum tegundum fiska sent við
nytjum og vel þróuð hjá þeim. Augu
þeirra eru ekki mjög frábrugðin okk-
ar augum; en þó ertt fiskar ekki nær-
sýnir I vatni eins og við. Hornhimna
augna jreirra hefur annan brotstuðul
fyrir Ijós en hjá okkur, hann er nán-
ast sá sami og fyrir vatnið, svo að
ekki hindrar það sjón þeirra. Einnig
stilla þeir sjónfjarlægð sína á annan
veg en við. Þeir færa augasteininn til
líkt og gert er í myndavélum.
Sjón hefur nokkuð öðru hlutverki
að gegna í sjó en á landi; ljós dofnar
fljótt nteð vaxandi dýpi og geislar
dreifast ört á svifi og öðru örlífi í
sjó, svo að skyggni verður að teljast
lítið miðað við á landi. Sjón þarf því
ekki að vera eins langdræg í sjó og
á landi. Sumir hafa ályktað, að fiskar
liafi ekki heldur þörf fyrir nákvæma
sjón, þ. e. a. s. mikla sundurgreiningu
í sjón, og af þeim sökum sé sjón
þeirra að mestu leyti birtuskyn. Þetta
er ekki rétt. Sýnt hefur verið frant á,
að sumar fiskategundir sjá greinar-
mun á lögun hluta og smærri atrið-
um í myndum; rnenn hafa jafnvel
gengið svo langt að fá fiska til að
greina á milli bókstafa. Tilraunir sem
þessar er unnt að gera með svonefndri
skilyrðisbundinni þjálfun. Þá er fisk-
urinn fenginn til að svara skynjun
nteð ákveðnum verknaði, þar sem
honurn er ýmist launaður réttur
verknaður eða refsað, ef hann gerir
rangt.
Margar tegundir fiska hafa þróaða
litsjón og eru laxfiskar gott dænii. Ef
skoðuð er góð smásjármynd af ])ver-
skurði litnæms fisksauga, þá má
greina Ijósfrumurnar. Þær skiptast í
tvo flokka, ]). e. í stafi og keilur, en
heitin hera þcssar frumur af lögun
sinni. Ef við lítum nánar á keilurnar,
má stundum greina að þær eru af
þremur mismunandi lengdum, þær
lengstu reynast næmar fyrir rauðu
ljósi, þær í miðið fyrir grænu og
stystu keilurnar eru næmar fyrir bláu
ljósi. Þetta er nokkuð hliðstætt því
sent er í mannsauganu. Það eru keil-
urnar sem sjá fisknum fyrir litsjón,
en stafirnir eru næmir aðeins fyrir
þeim lrluta Ijósrófsins sem við skynj-
um sem græn-blátt. Stafirnir eru hins
vegar Ijósnæmari en keilurnar. Við
litla birtu, t. d. í ljósaskiptunum, sér
fiskurinn með stöfunum eingöngu og
er litblindur. Við góða birtu á dag-
inn sér fiskurinn nteð keilunum,
skynjar vel lit og hefur nákvæmari
sjón.
Þær rannsóknir, sem nú er unnið að
við Háskóla íslands á þessu sviði,
byggjast á ára-löngu starfi erlendis við
mælingar á rafboðum í frumum net-
himnunnar og á magnbundinni kerfis-
greiningu á henni. í grundvallarrann-
sóknum sem þessum falla alltaf ein-
hver þekkingaratriði til sem hagnýta
má. Dæmi um slíkt er munurinn sem
reynist vera á viðbrögðum Ijósfrum-
anna, sem auðveldlega má hagnýta
59