Náttúrufræðingurinn - 1978, Qupperneq 58

Jón Olafsson:
Kvikasilfur og arsen í borholum
við Kröflu og Námafjall
I>að er vel þekkt í jarðefnafræði,
að al' kvikasilfri (Hg) og arseni (As) er
oft allnokkuð í jarðvatni og ýmsurn
steintegundum á þeim svæðurn, þar
sem gætir verulegs jarðhita og eld-
virkni. I>að er og einkenni margra
efnasambanda kvikasilfurs, að mun
Jægri Jiita þarf til uppgufunar þeirra
en lijá sambærilegum samböndum
annarra málma. Á Nýja Sjálandi, þar
sem reynsla er fengin af notkun jarð-
liita til raforkuframleiðslu, liefur það
komið í ljós (Axtmann 1975) að nokk-
ur umltverfisspjöll hafa orðið að völd-
um þessara efna, sem eru í nokkrunt
styrk (100 ng Hg l-i, 2700 pg As l~i)
í frárennsli Wairakei jarðgufuorku-
versins, en það er 145 megavött. Frá-
rennsli þetta blandast árvatni beint
og þynnist venjulega 1:70. Rannsókn-
ir liafa sýnt, að arsen safnast í vatna-
pliintur neðan orkuversins (Reay
1972) og að í silungi er allmikið af
kvikasilfri (Weissberg og Zobel 1973),
jafnvel ofan þess hámarks sem talið
er mega vera í fiski til manneldis, en
|>að er 0.5 mg kg-1. Ætla má að ætíð
hafi verið frekar mikið kvikasilfur og
arsen í þessu vatnakerfi af völdum
jarðhita, en að rekstur orkuversins
hafi aukið þar við stórlega.
Auk kvikasilfurs og arsens er lík-
legt að súlfíð, uppleystur kísill og
jafnvel bór í frárennsli háhitaborhola
geti mengað umhverfið, ef ekki er að
gætt. Hugsanleg umhverfisáhrif af
völdum súlfíðs og kísils í frárennsli
Kröfluvirkjunar hafa verið könnuð
(Arnórsson 1976, Arnórsson og Gunn-
laugsson 1976), en til þeirra athugana,
sent hér greinir frá, var stofnað til
þess að afla nokkurra gagna um kvika-
silfur og arsen í djúpvatni við Kröflu
og Bjarnarflag hjá Námafjalli. Jarð-
hitadeild Orkustofnunar kostaði verk-
ið, og ber að þakka starfsmönnum þar
ágæta samvinnu við sýnatöku.
Gagnasöfnun
1 gjósandi borliolu blandast saman
tveir fasar, og er annar vökvi, en hinn
loftkenndur. Vökvinn er að sjálfsögðu
vatn og er í honum langmest af Jseim
efnum sem eru í upplausn í djúpvatn-
inu. I.ofikenndi fasinn er að mestu
vatnsgufa, sem þétta má með kælingu,
en einnig eru Jrar gastegundir, sem
ekki þéttast, svo sem koldíoxíð (C02),
brennisteinsvetni (H2S) ogvetni (H2).
Við söfnun sýna úr gjósandi borhol-
um er hluti útblástursins leiddur við
ákveðinn Jrrýsting í skiljn, Jrar sem
fasarnir aðgreinast. Þaðan er loft-
kenndi fasinn leiddur í gegnum eim-
Níittúrufræðingiirinn, 48 (1—2), 1978
52