Náttúrufræðingurinn - 1978, Blaðsíða 66

sér. Það kemur í Ijós að stafirnir reyn-
ast eiga miklu erfiðara með að fylgja
hlutum á hreyfingu en keilurnar. Það
getur því liaft augljósa hagnýta þýð-
ingu, bæði við fiskeldi og veiðar, að
þekkja nákvæmlega birtumörkin milli
rökkursjónar og dagsjónar nytjafisks-
ins.
Heyrn fiska er yfirleitt háþróuð.
Eyru fisksins eru inni í höfði hans og
berst hljóðið óhindrað til þeirra í
gegnum fiskinn. Stafar þetta af því,
að mestur hluti fisksins hefur sömu
eiginleika til hljóðburðar og vatnið
umhverfis hann. Undantekning frá
þessu er sundmaginn og þéttir efnis-
massar í völundarhúsi fisksins sem
nefnast otolit og við getum nefnt
heyrnarsteina. Heyrnarskynsfrumurn-
ar eru í snertingu við þennan þétta
massa, þ. e. heyrnarsteinana, sem liafa
annað viðnám gegn hljóði en um-
hverfi þeirra. Þeir hafa meiri tregðu
til að fylgja hljóðöldunni en fiskur-
inn sjálfur. Þannig er það afstæð
hreyfing milli heyrnarsteinanna og
umhverfisins, sem breytist í raftauga-
boð og fiskurinn skynjar sem hljóð.
Það eru heyrnarsteinar ásamt skyn-
frumunum, sem við getum nefnt einu
nafni eyru fisksins.
Fiskar með sundmaga, t. d. þorsk-
fiskar, virðast liafa miklu betri heyrn
en þeir sem hafa hann ekki, t. d. flat-
fiskar. Nú er það vel þekkt, að þegar
hljóð í vatni rekst á skil milli vatns
og lofts þá endurkastast það eins og
um vegg sé að ræða með nær full-
komnu endurkasti. Þessu er einmitt
þannig háttað, þegar hljóð berst að
sundmaganum, sem fylltur er lofti.
Hlutverk sundmagans í heyrn fiska
virðist vera að safna orku úr hljóð-
sviðinu umhverfis fiskinn og leiða
hana í formi efnisfærslu eða titrings
til eyrans, oft með hjálp beinna
tengsla þar í milli, ekki ósvipað þeim
tengslum sem eru á milli ytra og innra
eyra í mönnum.
Nú gefa fiskar frá sér hljóð og það
m. a. með sundmaganum. Þetta eru
hljóð af lágri tíðni, en einkennandi
fyrir fiskinn, sem framkallar þau með
vöðvasamdrætti í veggjum sundmág-
ans. Fiskar nota því sundmagann til
að nema hljóð og magna það til eyr-
ans, og einnig til að mynda hljóð.
Það er því ekki fjarstætt að álykta að
sundmaginn, líkt og nokkurs konar
liarpa, sé fremur öðru næmur fyrir
hljóði með siimu tíðni og hann getur
sjálfur myndað. Þetta er eitt þeirra
atriða sem athyglin beinist að í rann-
sóknum á þessu sviði og við viljum
magngreina.
Eitt af því sem fróðlegt væri að
vita, er að hvaða marki fiskar geti
talað saman. Frá merkjafræðisjónar-
miði er það vel hugsanlegt að heyrn
fisks sé svo vel stillt inn á hans eigin
náttúrulegu hljóð, að hann greini þau
jafnvel við aðstæður þar sem þau
myndu fyrir okkur drukkna í hávaða
umhverfisins.
Ýmsar getgátur eru uppi um að
fiskar gefi frá sér hljóð við svipaðar
aðstæður og við, t. d. við hræðslu og
sársauka. Menn segja, að eftir ein-
hverjum leiðum læri fiskar eins og
t. d. síldin af reynslu þeirra fiska sem
veiðast. Ég get nefnt dæmi sem ég sá
nýlega í skýrslu, að eftir að veiðar á
norsk-íslensku síldinni höfðu verið
stundaðar um liríð, þá kom í ljós við
athugun að síldin hræddist ekki svo
mjög skip á fullri ferð eða hálfri ferð,
60