Náttúrufræðingurinn - 1989, Side 40

1. mynd. Fallgígar í SV-sprungusveim Kilauea á Hawaii. Pit craters on the SVF rift zone
of Kilauea, Hawaii. (Ljósm. photo Páll Imsland).
Allt efnið féll því í raun niður í dyngj-
una (Macdonald 1972).
FALLGÍGAR Á HAWAII
Hawaii er að mörgu leyti lík ís-
landi, eyja í miðju hafi gerð nær ein-
göngu úr storkubergi og þá aðallega
hraunum. Eyjarnar eiga báðar tilveru
sína að þakka heitum reit á hafsbotni
sem dælir kviku upp á yfirborð þó að
Norður-Atlantshafshryggurinn eigi og
mikinn þátt í myndun Islands. Eld-
vörp og gosmyndanir af ýmsum gerð-
um eru ráðandi Iandform á eldvirku
svæðunum. Pótt enginn jökull hafi
legið yfir Hawaii finnst þar móberg
myndað í vatni eða sjó (Macdonald og
Abbott 1970).
Hawaii og ísland eiga það sameigin-
legt að þar finnast hinar víðáttumiklu
bungur, dyngjurnar. Samanburður á
dyngjum Hawaii og íslands er að vísu
erfiður þar sem dyngjur Hawaii eru í
allt öðrum stærðarflokki, þær rísa upp
af 6000 m djúpum sjávarbotni og ná
4000 m upp fyrir sjávarmál á meðan
íslenskar dyngjur ná vart 700 m hæð
yfir umhverfi sitt (Sigurður Þórarins-
son 1981). Dyngjur Hawaii hafa ekki
hið reglulega hringform íslenskra
dyngja, lögun þeirra stjórnast af
sprungusveimum sem ganga út frá
toppnum (2. mynd). Eldvirkni er bæði
í öskjunni í toppi dyngjanna og á
sprungusveimunum og eru dyngjurnar
myndaðar í mörgum gosum. íslensku
dyngjurnar eru hins vegar líklegast
myndaðar í einu gosi (Sigurður Þórar-
insson 1981). Mörg fyrirbæri og form
innan dyngjanna eru svipuð og gefa
rannsóknir á eldvirkni á Hawaii því
oft gagnlegar upplýsingar fyrir sam-
bærileg fyrirbæri á Islandi.
Mestar rannsóknir á fallgígum hafa
farið fram á Hawaii enda eru þeir al-
gengir þar. Allt það sem sagt var hér á
undan um myndun þeirra byggir á
rannsóknum í dyngjunum á Hawaii.
Flestir eru fallgígar ofarlega á eystri
sprungusveim Kilauea (2.mynd) (Carr
94