Náttúrufræðingurinn - 1989, Blaðsíða 25

fæðutegundir en virðast skipta þeim
milli sín með því að vera á ferðinni á
mismunandi tíma.
Meira var af flestum tegundum vað-
fugla á vorin en þegar líða tók á sum-
arið. Ein skýring á þessu kann að vera
sú að um vorið hafi meira verið að-
gengilegt af eftirsóttum fæðutegund-
um, t.d. smáum marflóm og hæfilega
stórum lirfum leirumýs. Einnig er
fæðuframboð mun minna á vorin inn
til landsins en síðsumars.
Á varptíma eru vaðfuglarnir yfir-
leitt horfnir af leirunni, en um það
leyti flýgur einnig mikið af leirumýi og
fæðuskilyrði breytast. Vaðfuglarnir
byrja að koma aftur niður að sjó í
júní, fyrst fullorðnir fuglar en síðar
ungar. Sumar tegundir, m.a. rauð-
brystingur og sendlingur, eru þá frek-
ar á grýttum fjörum. Lóuþræll er hins
vegar áfram mikið á leirunni og lifir
e.t.v. á annarri fæðu um sumarið en
um vorið.
Jaðrakan kemur yfirleitt lítið á fjör-
ur á vorin, enda óvíða völ á því á Suð-
urlandsundirlendinu, en heldur sig
þess í stað á blautum mýrum og ör-
grunnum vatnasvæðum þar sem aðal-
fæðutegundirnar virðast vera lirfur
vorflugna (Trichoptera) og hrossa-
flugna (Tipulidae). Flugurnar fara yf-
irleitt í loftið snemma sumars og síð-
sumars eru engar lirfur af ætilegri
stærð. Jaðrakaninn yfirgefur því land-
ið að mestu skömmu eftir að hann fer
af varpstöðvunum. Farmunstrið er
hugsanlega aðlögun að lífsferlum
stórra votlendisskordýra og því óháð
atburðum í fjörunni, enda er jaðra-
kaninn nýlegur landnemi vestanlands
og norðan (Bjarni Sæmundsson 1936,
Timmermann 1949, Finnur Guð-
mundsson 1951) og sennilega líka
nýbyrjaður að nota fjörurnar þar.
Spói kemur næstum ekkert á leirur.
Flann er farfugl sem kemur mest í maí
og fer af landi brott í júlí-ágúst. Heið-
lóa kemur lítið við á leirum á vorin en
mjög mikið á haustin. Ekki er ljóst af
hverju þetta gerist. Báðar tegundirnar
éta mikið af berjum, stórum skordýr-
um og langfætlum. Er e.t.v. meira af
þessum dýrum á vorin og sumrin en
seint á haustin? Athyglisvert er að
heiðlóa er eina vaðfuglategundin sem
er meira á leirunni á haustin en vorin.
Pó notuðu heiðlóur leiruna óreglu-
lega, sem eins konar uppbót á gras-
lendi og mólendi, og fæðuvalið var
líka mjög ósérhæft, sem gæti bent til
þess að sérhæfðar fuglategundir eigi
fremur erfitt uppdráttar á þessum leir-
um á haustin.
Aðeins tvær vaðfuglategundir,
tjaldur og sendlingur, komu fyrir á
leirunum yfir háveturinn í einhverjum
mæli. Báðar þessar tegundir nýta að-
allega grjótfjörur á veturna. Tjaldur-
inn notar leirur líka í hlýindum, en
sendlingur aðeins síðari hluta vetrar.
Tildran hagar sér svipað og sendling-
ur, þótt jafnan væri minna um hana.
Stelkar hurfu alveg af leirunum í nóv-
ember og sáust ekki aftur fyrr en í
febrúar. Ekki virðist ósennilegt að át-
aðferðir og vetrarhiti ákvarði það
hvort vaðfuglar eru staðfuglar eða
farfuglar. Þegar leiran kólnar, hæg-
ir mjög á hreyfingum hryggleysingja
sem lifa ofan í leðjunni og erfiðara
verður fyrir vaðfugla að finna þá
(Pienkowski 1983). Hér á landi frjósa
flestar leirur, a.m.k. einhvern tíma
vetrar. Aðeins þær vaðfuglategundir
sem geta farið annað í kuldum geta
verið staðfuglar hér. Þessar tegundir
(tjaldur, tildra, stelkur, sendlingur)
eru ekki háðar leirum, en nota þær
þegar vel viðrar. Að öðrum kosti nota
þær grýttar fjörur, þar sem fæðunnar
er aflað af yfirborðinu, auk þess sem
þær nota sér upprekin dýr, sem oft
er að finna í þarahrönnum fyrir opnu
79