Náttúrufræðingurinn - 1989, Blaðsíða 45

ara gjáa má sjá hvar kvika hefur runn-
ið út um hliðar gjánna. í einni gjánni
hefur myndast hrauntjörn og hraun
runnið þaðan út á jafnsléttu (6.
mynd). Líkleg röð atburða gæti verið
þessi:
Að loknu gosinu í Kollóttudyngju
var dyngjan að hluta til storkin. Þá
gekk gliðnunarhrina yfir svæðið svip-
að og í Kröflueldum. Við slíkar hreyf-
ingar myndast skástígar sprungur á yf-
irborði (Kristján Sæmundsson 1980).
Þar sem aðeins ysta skorpa dyngjunn-
ar var fullstorknuð lét hún auðveldar
undan svo stórar gjár mynduðust í
hlíðum hennar og opnaðist þar leið
fyrir kviku út í þær. Við þetta lækkaði
í hrauntjörninni í toppgígnum. Stork-
ið þakið hélt ekki lengur og brotnaði
niður þar sem það var veikast. Þessi
hreyfing myndaði einnig hringgjána
þegar þakið allt seig. Ólafur Jónsson
(1945) setti fram svipaða kenningu um
tilurð jarðfallanna en hann taldi gjárn-
ar vera hraunrásir þar sem þakið hafi
hrunið niður að hluta. Mér þykir það
frekar ólíklegt, m.a. vegna stefnu
þeirra en þær liggja nær samsíða gíg-
börmunum. Hraunrásir stefna yfirleitt
undan halla og í áttina frá upptökum
sínum, gígunum. Auk þess eru veggir
gjánna alls ósvipaðir sléttum veggjum
hraunrása sem sjá má í hraunhellum,
þeim svipar frekar til veggja mis-
gengja svo sem í Almannagjá.
GÍGURINN í URÐARHÁLSI
Urðarháls er tiltölulega flöt dyngja
fyrir norðan Dyngjujökul í Vatnajökli
og austan við Dyngjuháls. Dyngjan
hefur myndast í flæðigosi, sennilega á
síðasta hlýskeiði ísaldar fyrir 120.000-
70.000 árum.
Urðarháls er allur jökulnúinn en lít-
ið er af jökulruðningi á yfirborði hans,
nær allt laust efni þar er foksandur.
6. mynd. Hrauntjörn í gjá í hlíðum Kollóttudyngju. Hraun hefur runnið í tjörnina úr
veggjum gjárinnar og út úr henni ofarlega til hægri á myndinni. A secondary lava lake in
a wide fissure on the slopes of the Kollóttadyngja sltield volcano. Note how the lava lias
run out from the walls of tlie fissure (Ljósm. photo Kristján Geirsson).
99