Náttúrufræðingurinn - 1990, Page 37

Matthías Kjeld og Arndís Theodórsdóttir
Sölt, hormón og önnur efni í
blóði langreyða (Balaenoptera
physalus) við Island
INNGANGUR
Stórhvela við ísland er getið í rituðum
heimildum allt frá þrettándu öld, og
hafa bæði reknir og veiddir hvalir ver-
ið nýttir. Fram á annan áratug þessar-
ar aldar voru markvissar veiðar þó
nær eingöngu stundaðar af útlending-
um, fyrst af Evrópumönnum, einkum
Böskum á 16. og 18. öld, Bandaríkja-
mönnum á 18. og 19. öld og Norð-
mönnum frá 1883 og fram að seinni
heimsstyrjöld. Fyrst var veitt frá land-
stöðvum en síðan frá móðurskipum
(Jóhann Sigurjónsson 1985 og 1989).
Rannsóknir á stærstu hvalategund-
unum eru erfiðar vegna stærðar
dýranna. Steypireyður (Balaenoptera
musculus), stærsta dýr jarðar fyrr og
síðar, getur náð allt að 145 tonna
þyngd. Til samanburðar má geta þess
að stærsta risaeðla fortíðarinnar er tal-
in hafa getað náð um 35 tonna þyngd
og því verið fjórum sinnum minni en
steypireyðurin. Langreyðurin (Bala-
enoptera physalus), sem er næststærsti
skíðishvalurinn, vegur um 60 til 70
tonn, hefur verið uppistaðan í veið-
inni frá því að hvalveiðar hófust frá
hvalveiðistöðinni í Hvalfirði 1948.
Fótt ailmikið hafi bæst við þekkingu
okkar á stórhvelum á þessari öld er
enn í dag lítið vitað um líf og hætti
þeirrra. Á hvalveiðistöðinni í Hval-
firði hafa frá upphafi verið skráðar
ýmsar upplýsingar eins og t.d. tegund,
lengd, kyn, veiðistaður og ýmislegt
fleira fyrir hvern veiddan hval. Á síð-
ustu 2 til 3 áratugum hafa nýjar rann-
sóknir bæst við og æ fleiri sýni verið
tekin úr hverjum veiddum hval til mis-
munandi líffræðilegra rannsókna.
Á sjöunda áratugnum hóf Dr. Úlfur
Árnason að athuga litningamynstur
hvala (Arnason 1974), og á áttunda
áratugnum hófust greiningar á erfða-
þáttum hvala, sem bárust til hval-
stöðvarinnar í Hvalfirði (Alfreð Árna-
son og Jóhann H. Sigurðsson 1983).
Sýni voru tekin úr hverju dýri og þess
freistað að kanna hvort stofnar þeir,
sem íslendingar veiddu úr væru erfða-
fræðilega stöðugir, eða hvort þeir
blönduðust öðrum stofnum eða hóp-
um hvala og þá hversu mikið. Stór-
átak var svo gert með rannsóknaáætl-
un Hafrannsóknastofnunarinnar og
samstarfi hennar við ýmsa aðila (Jó-
hann Sigurjónsson 1985).
Um svefn- og matarvenjur þessara
úthafsdýra er ýmist engin eða lítil og
óáreiðanleg vitneskja til. Hvernig að-
hæfast þau vöntun á fersku vatni? Sjór
hefur þrisvar til fjórum sinnum meiri
saltstyrk en blóð spendýra hefur, og
Náttúrufræðingurinn 60 (3), bls. 147-154, 1991.
147