Náttúrufræðingurinn - 1990, Blaðsíða 45

Jón Viðar Sigurðsson
Nútímahraun á Hagafelli
INNGANGUR
Móbergsstapinn Hagafell er í sunn-
anverðum Langjökli milli Eystri og
Vestari Hagafellsjökla. Fjallið er
ílangt frá norðri til suðurs og er um 7
km að lengd en 3 km að breidd. Suð-
urbrún þess er brött og upp af henni
hækkar fjallið jöfnum halla til norðurs
uns Langjökull leggst ofan á það í um
920 m y.s.
Á norðanverðu fjallinu er að finna
gíga og nútímahraun. Einu heimild-
irnar um þessa eldstöð eru ýmis jarð-
fræðikort og er nokkurt ósamræmi á
milli þeirra. Á jarðfræðikorti af Mið-
íslandi (1:250.000) sem út kom árið
1962 (Guðmundur Kjartansson 1962),
eru merktir inn gígar og nútímahraun
runnið frá þeim, nyrst á Hagafelli og
sömuleiðis annað eldra nútímahraun
sem samkvæmt kortinu nær nokkuð
suður eftir fjallinu. Líklegt er að gíg-
arnir og yngsta hraunið hafi verið
merkt inn eftir loftmyndum frá 1960
(Landmælingar íslands 1960) en hvort
tveggja er mjög áberandi á þeim
myndum. Á Jarðfræðikorti af íslandi
(1:500.000) frá 1989 (Haukur Jóhann-
esson og Kristján Sæmundsson 1989)
má sjá nútímahraun og gíga á norðan-
verðu Hagafelli og er staðsetning í
samræmi við gíga og útlínur yngra nú-
tímahraunsins á jarðfræðikortinu frá
1962. Samkvæmt þessu korti er aðeins
eitt nútímahraun á Hagafelli. í bók-
inni íslandseldar (Ari Trausti Guð-
mundsson 1986) er kortskissa af
Langjökli og nágrenni sem sýnir nú-
tímaeldstöðvar og hraun. Á því korti
er ekki að finna neina nútímaeldstöð
eða hraun á Hagafelli.
Tilvist nútímahrauns eða hrauna á
norðanverðu Hagafelli og misræmi
milli heimilda vakti áhuga greinarhöf-
undar á nánari athugun þessa máls.
SVARTAHRAUN
Eitt hraun sker sig mjög úr öðrum á
norðanverðu Hagafelli, þar sem það
er mun dekkra en önnur. Þetta hraun
nefni ég hér Svartahraun. Það er mjög
áberandi á loftmyndum (Landmæling-
ar íslands 1960) og gígar þess eru
greinilegir. Gígarnir eru í raun gos-
sprunga með stefnuna N48°A.
Sprungan skiptist í tvennt. Suðvestur-
hlutinn er um 500 m langur og er röð
lítilla gíga. Rúmum 500 m norðaustan
við gígaröðina er stakur gígur, um 30
m í þvermál. Stærsti gígurinn í gíga-
röðinni er um 30 m í þvermál og um
14 m á dýpt (1. mynd). Flestir gíganna
eru minni og grynnri. Á norðaustur-
enda gígaraðarinnar eru gígarnir að
mestu kaffærðir í hrauni. Staki gígur-
inn stendur hæst og má ætla að tals-
vert af hrauninu sé runnið frá honum.
Gígarnir eru í um 870 - 930 m y.s.
Flatarmál hraunsins er 2,4 km2 og
rúmmál þess er nálægt 7.400.000 nr ef
miðað er við að meðalþykkt þess sé
rúmir þrír metrar. Það má því segja
að þarna sé um lítið hraun að ræða
sem að öllum líkindum hefur myndast
Náttúrufræöingurinn 60 (3), bls. 155-160, 1991.
155