Náttúrufræðingurinn - 1993, Qupperneq 19

Sumar tilgátur gerðu ráð fyrir því að
kekkjun PrPSc gæti verið grunnurinn að
sýkjandi eiginleikum þess og aðrir töldu
að sýkillinn væri kjamsýra, þéttpökkuð
inn í margar PrPSc-einingar. Nýlega hefur
tekist að leysa PrPSc-kekki sem komplexa
með mildu hreinsiefni og fosfólípíðum
(DPLC - detergent lipid protein com-
plexes). Þannig má fá PrPSc inn í lípósóm
án þess að það sé tengt öðrum PrPSc-
sameindum. Við þetta hefur smitgeta allt
að fimmtugfaldast, sem bendir til þess að
PrPSc-prótínin séu smitandi ein og sér.
Eins og áður segir er PrPSc talið öðlast
hluta af prótínasaþoli sínu við það að
mynda kekki sem prótínasar komast ekki
að. Þetta er þó ekki öll skýringin, því það
hefur sýnt sig að prótínasi K vinnur ekki
heldur á PrPSc í DPLC-komplexum
(Prusiner 1989).
ER PRÍONPRÓTÍNIÐ SJÁLFT
SMITEFNIÐ?
Enn er ekki svo mikið vitað um
príonprótínið að fullyrða megi að það sé
smitefnið eitt og sér, en Prusiner bendir á
alls tíu atriði sem benda til þess að það sé
að minnsta kosti nauðsynlegur hluti þess
(Prusiner 1989):
L PrP 27-30 og smitefnið einangrast
saman. PrP 27-30 er langmest áber-
andi stórsameindin í öllum megnum
smitlausnum.
2. Hremmisúlur með einstofna mótefni
gegn PrP 27-30 safna í sig háum styrk
prótínsins og háum styrk smitefnis.
3. Magn PrP 27-30 í lausn er í réttu
hlutfalli við smitefnisstyrk hennar
(þessu cru reyndar ekki allir sammála
(Manuelidis 1987, Prusiner o.fl.
1990)). PrPSc er ekki til staðar í
ósýktum dýrum.
4. Kanínublóðvökvi með mótefnum gegn
PrP 27-30 getur eytt smitgetu úr
DPLC. Mótefnin vinna hins vegar
ekki á kekkjuðu PrP 27-30.
5. Eðlissvipting, vatnsrof og sértækar
breytingar (selective modification) á
PrP 27-30 minnka smitefnisstyrk.
6. PrP 27-30 hefur verið einangrað í
tengslum við himnur, kekkjað, í
DPLC og í lípósómum. Alltaf fylgir
því hár styrkur smitefnis.
7. Genið sem skráir PrP hefur verið
kallað prn-p. Raðgreining á því í
músum og mönnum hefur leitt í ljós
tengsl milli amínósýruraðar mismun-
andi genasamsætna PrP og meðgöngu-
tíma riðu og CJD. Annað gen, prn-i,
sem nátengl er prn-p, í músum hefur
einnig mikil áhrif á meðgöngutímann.
8. Rannsóknir á GSS og ættgengum CJD
hafa leitt í ljós að stökkbreytingar í
prn-p-geninu geta valdið sjúkdóm-
unum.
9. Príonprótínin hafa eingöngu fundist í
veí'jum manna og dýra sem sýkst hafa
af einhverjum þeirra sjúkdóma sem
hér eru til umræðu en ekki úr
heilbrigðum einstaklingum eða í
öðrum sjúklingum.
10. Sýktar taugaæxlisfrumur framleiða
PrPSc en ósýktar ekki.
Því má svo bæta við þennan lista að
alger vöntun á ónæmisviðbrögðum við
príonsýkingum samræmist því vel að
PrPSc sé mikilvægur hluti smitefnisins.
PrP^ er til staðar í líkama dýranna og
hefur væntanlega sömu eða í það minnsta
mjög svipuð vakamót og PrPSc.
P/7!-/?-GENIÐ og AFURÐIR ÞESS.
Prn-p-genið hefur fundist í öllum
spendýrum þar sem þess hefur verið leitað
og einnig í kjúklingum, svo ekki er
ólíklegt að það sé til staðar í enn fleiri
hryggdýrum. í músum er það á 2. lilningi
en á þeint tuttugasta í mönnum. Þessir
litningar eru samstæðir (homologous).
Opin lesröð (ORF) gensins hefur verið
raðgreind í mönnum, kindum, músum,
rottum og ýmsum afbrigðum hamstra.
13