Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 32

5. mynd. Hraunið á Vatnafjöllum. Það hefur runnið ofan af öxlinni í bakgrunni og ef til vill
lengra ofan að, frá gígum í toppi eða efri hlíðum eldkeilu sem þar var. The lava flow on
Vatnafjöll. Ljósm. photo Sigurður Björnsson.
hafi ruðst út með skyndilegum spreng-
ingum. Slíkt hrun gerðist í Sankti
Helenufjalli í Bandaríkjunum árið 1980
eftir að seig kvika hafði verið að troðast
þar inn um tíma. Jarðskjálftar leystu
skriðuföll úr læðingi og við það létti á
kvikunni nægilega mikið til þess að
sprengingar hófust. Þannig byrjaði eitt af
stórgosum þessarar aldar (sbr. Voight
1981, Rosenbaum og Waitt 1981).
Hvemig sem smáatriðum hefur verið
háttað og hver sem megineinkenni gossins
voru hlýtur að hafa verið komin mikil
lægð á milli Staðarfjalls og Vatnafjalla
þegar gosinu linnti.
Eins og framar er að vikið virðist sem
keila þessi hafi verið til staðar og heil í
lok ísaldarinnar. Til þess benda hraun sem
runnið hafa frá henni og eru ekki
jökulsorfin eða einungis sorfin á köflum.
Engar yngri gosmenjar er að finna frá
þessari eldstöð og verður því að draga þá
ályktun að hún hafi horfið af sjónar-
sviðinu um leið og umrædd gos urðu eða
skömmu síðar.
A 8. mynd er dregin upp kortskissa af
keilunni eins og hún gæti hafa litið út
samkvæmt því landslagi sem til staðar er
nú á svæðinu og hún var á sínum tíma
hluti af. Á 9. mynd er sýnl NV-SA
útlínusnið keilunnar. Þetla gæti hafa verið
allt að 1400 m hátt fjall. Mjög mikill
efnismassi hefur þama horfið á tiltölulega
stuttum tíma að því er virðist. Varla getur
því verið um að ræða kyrrlátt hvarf
keilunnar, eins og t.d. við jökulrof. Hún
hlýtur að hafa horfið í sprengingum. Ekki
sjást neinar umtalsverðar menjar slíkra
atburða á svæðinu í formi sprengi-
brotabergs og gjósku. Fyrir því gæti verið
sú ástæða að þetta gerðist á sjávarströndu
og efnið barst á haf út.
Frá ísaldarlokum eru lil mikil gjóskulög
í nágrannalöndunum (Mangerud o.fl.
26