Náttúrufræðingurinn - 1993, Qupperneq 54

2. mynd a og b. Glerkúlur úr setlögum á mörkurn krítar- og tertíertímabilanna í Belokhéraði,
suðurhluta Haítíeyjar í Karíbahafinu. Lárétta hvíta strikið sýnir mælikvarðann, sem er 100
míkrómetrar á lengd. Flestar kúlurnar eru um einn til átta millimetrar í þvermál. Ytra borð
kúlnanna er smektít eða leirlag sem er myndbreyting á glerinu. Innan þess er gler. Myndirnar
eru teknar með rafeindasmásjá.
fjallsins eða gígsins eftir loftsteininn. En
til þessa hafði aðeins fundist leirlag, sem
margir álitu vera leifar glers sem hefði
veðrast og ummyndast í 65 milljón ár.
GLERKÚLURNAR GÓÐU FRÁ HAÍTÍ
Saga glersins byrjar hér í Rhode Island
háskóla í Bandaríkjunum, í apríl 1985.
James Zachos, ungur doktorsnemi í
jarðfræði, er gerður út til Haítí til að safna
bergi frá mörkum krítar- og tertíer-
tímabilanna, sem eru mjög vel varðveitt í
jarðlagi á suðurenda eyjarinnar. Jim
Zachos og leiðbeinandi hans, prófessor
Michael Arthur, hugðust gera mælingar á
súrefnissamsætum í götungum úr setinu
til að ákvarða hitasveiflur í sjó fyrir og
eftir hamfarirnar miklu á þessum jarð-
sögumörkum. Jim safnaði vel og kom til
Rhode Island um sumarið hlaðinn
bergsýnum, en þar sem kalksetið var
dálítið ummyndað reyndist ekki fært að
gera þær mælingar á sýnunum sem til
stóð. Var því öllum bergsýnunum pakkað
ofan í skúffur niðri í kjallara.
Sumarið 1990 var ég að undirbúa mig
í eins og hálfs árs ferð til Frakklands og
Englands þegar Charles Officer, einn
helsti andófsmaður loftsteinakenningar-
innar, kom í heimsókn til Rhode Island til
að líta á bergið frá Haítí, því á mörkum
krítar og tertíers var talið vera um 50 cm
þykkt lag af eldfjallaösku. Áður en hann
kom í heimsókn drógum við fram úr
skúffum sýnin sem Jim Zachos hafði
safnað á Haítí, og þar rak ég strax augun
í hnefastóran mola sem var merktur BE-
04, með svartar, glansandi glerperlur í
brúnunum, leirkenndum massa. Gler-
kúlurnar voru urn einn til átta millimetrar
á stærð og gjörólíkar öllum vikri eða ösku
sem ég hef séð á þrjátíu ára grúski í
eldfjöllum víða um heim. Þegar ég sá
glerkúlurnar kom strax í mig fiðringur af
þeirri tegund sem sá heppni fær kannski
einu sinni á ævinni, þegar hann heldur að
merkileg uppgötvun sé í fæðingu. Gler-
kornin voru mörg nær hnöttótt að lögun
en sum aflöng eins og dropar (2. mynd).
I þeim var enga kristalla að finna, sem er
gjörólíkt eldfjallagleri. Utan um gler-
kúlurnar var lag af smektíti, leirsteind sem
myndast við ummyndun glersins. Sumar
glerkúlurnar voru algjörlega ummyndaðar
48