Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 76

Aðeins ein ætt heyrir til undirætt-
bálksins Pici. Það er spætuætt (Picidae) en
af henni eru þekktar 212 tegundir. Þessi
ætt er öllu útbreiddari en undirætt-
bálkurinn Galbulae, en allnokkrar teg-
undir er að finna í barrskógum á norður-
slóðum. Hún deilist í þrjár undirættir,
Picinae, Picumninae og Jynginae. Til
Picinae heyra hinar eiginlegu spætur, en
af þeim er þekkt 181 tegund. Fjölbreytnin
er mest í hitabelti Amenku og SA-Asíu en
í Afríku lifa furðu fáar tegundir. I Evrópu
eru 9 tegundir en 20 í N-Ameríku. Það
háttemi spætna að höggva hreiðurholur í
trjástofna með nefinu er víðfrægt. Þær
hafa mjög stinnar stélfjaðrir sem þær
styðja sig með þegar þær hanga utan á
trjábolum. Tegundir af undirættinni
Picumninae haga sér svipað en eru að því
leyti frábrugðnar að þær hafa stutt stél og
engan stuðning af því. Hér er um að ræða
29 tegundir smávaxinna fugla sem nefna
mætti spætlinga. Flestar þeirra lifa í Mið-
og S-Ameríku, aðeins þrjár í Asíu og ein
í Afríku. Undirættin Jynginae er af sumum
álitin nógu sérstæð til að teljast sérstök
ætt (Jyngidae). Henni tilheyra aðeins tvær
tegundir, gauktíta (Jynx torquillá) í Evr-
asíu og N-Afríku og fausktíta (J. ruficollis)
í hitabelti Afríku. Þær höggva ekki
hreiðurholur í trjástofna eins og spætur.
Af undirættbálknum Pici hafa 3 teg-
undir fundist á íslandi. Ein þeirra er
amerísk en tvær evrópskar.
Gauktíta (Jynx torquillá)
Gauktíta (5. mynd) verpur um mestalla
Evrópu og austur um norðanverða Asíu
allt til Kyrrahafs, einnig í Atlasfjöllum í
N-Afríku. Af henni eru viðurkenndar
nokkrar undirtegundir, en sumar þeirra
eru illa afmarkaðar. í Evrópu er torquilla
útbreiddust, en hún verpur allt austur til
Uralfjalla. Þar fyrir austan tekur sarudnyi
við. Þessar tvær undirtegundir renna
saman þar sem þær mætast. Á Ítalíu,
Korsíku og Balkanskaga vestanverðum er
5. mynd. Gauktfta er náskyld spætum. Hún er
einstaklega lipur í hálsliðum og getur léttilega
snúið höfði og haft vakandi auga með
umhverfinu án þess að vekja athygli á sér
með of áberandi búkhreyfingum. Wryneck
(Jynx torquilla). Ljósm. photo J. Dielrich/
OKAPIA.
undirtegundin tschusii en mauretanica í
NV-Afríku.
Gauktíta er farfugl en lítill hluti
stofnsins heldur þó kyrru fyrir við
Miðjarðarhaf. Á veturna halda evrópskar
gauktítur til á akasíusteppum Afríku,
sunnan Sahara en norðan miðbaugs.
Fartími á haustin er einkum frá miðjum
ágúst og fram í byrjun október. Gauktítur
fara að yfirgefa vetrarstöðvar í byrjun
mars. Flestar ná til varpstöðvanna í apríl
og fram í miðjan maí.
Gauktíta er sjaldgæfur vor- og haust-
flækingur í Færeyjum en til ársins 1989
hafði hún sést þar 7 sinnum, seinast árið
1988 (Bloch og Sprensen 1984, Boert-
70