Náttúrufræðingurinn - 1993, Page 103

verðu. Lenging vatnsins til suðurs hefur
orðið auðveidari vegna gossins í Leggja-
brjóti sem brætt hefur mikla geil í
jökulinn. Hæsta vatnsborð við þessi
skilyrði var 618 m og gat þá runnið á
yfirborði norðuraf. En annars hljóp úr
þessu vatni til suðurs yfir Bláfellsháls.
Þetta ástand endar með því að Bláfellsháls
er örísa og rennur þá á yfirborði yfir hann.
Þetta gerist við vatnshæð 592 m y.s. og
við þetta slitnar Langjökull frá megin-
jöklinum.
Á 10. mynd (C) er sýnt ástand ham-
farahlaupanna. Þetta er við vatnsstöðu
595 m y.s. og lægri. Vatnið nær að
Bláfelli og lengist til austurs frá því.
Hlaupþröskuldurinn er núverandi út-
rennsli Hvítárvatns og hlaupleiðin er
undir jökultungu austur með Bláfelli.
Þessi hlaup koma upp á yfirborð aftur á
svæðinu við Miðver og inn í Innstaver.
Frá þessum stað og niður á láglendi í um
50 m hæð hafa fyrstu og stærstu hlaupin
mjög mótað landslag við Hvítá og á
breiðu svæði umhverfis hana. Þessu
tímabili lýkur með því að jökullinn hörfar
frá austurhlíðum Bláfells og Hvítá fær
þann farveg sem hún hefur nú.
Þessi atburðarás tengir saman hörfunar-
sögu jökla sunnanlands og norðan. Að
sunnan er hún vel þekkt með Búðaröðinni
(ló.mynd), sem gengur um Suðurland
þvert og markar kyrrstöðu eða framrás
jökla í lok ísaldar. Frá þessari stöðu hafði
jökullinn hörfað 20 km þegar atburðarásin
hefst og hörfar síðan aðra 20 km meðan
á atburðarásinni stendur og átti eftir að
hörfa 70 km að núverandi Vatnajökli. Frá
Búðastigi til hamfarahlaupanna hafði land
risið á Suðurlandsundirlendi um 40-50 m
að minnsta kosti. Við Blönduós hafa
jökulhlaupin í Blöndu skolað burt hluta af
jökulurðinni og sennilega myndað lægri
óseyri sem þorpið stendur nú aðallega á
(sjá 3. mynd). Þetta bendir til 20-30 m
riss landsins á tímanum frá myndun jaðar-
urðanna til jökulhlaupanna í Blöndudal.
Norðanlands er hörfunarsaga jökulsins
ekki eins augljós og sunnanlands. Þó má
rekja hana afturábak frá sameiginlegum
jökuljöðrum við Bláfell á tímum ham-
farahlaupanna yfir í smájökulgarða
norðan Hofsjökuls, sem vel geta sam-
svarað jökulgörðunum sunnan Bláfells.
Hörfunin úr norðri er þá eitthvað hraðari.
Þar fyrir norðan er óljóst hvar ummerki
eftir framrásarskeið Búðastigs liggja.
Jaðarurðir jökuls liggja yfir Blöndu rétt
ofan við Blönduós og jaðarmyndanir er
að fínna í ýmsum dölum Húnavatnssýslu.
Jaðarurðimar við Blönduós eru greinilega
mótaðar af jökli sem komið hefur úr
fjallgarðinum þar austur af. Engar aðrar
jaðamrðir eru þekktar í Húnavatnssýslum
sem mynda víðtækt kerfi. Ef þessar
jaðarurðir eru frá Búðastigi hefur
jökullinn hörfað frá þeim með rúmlega
tvöföldum þeim hraða sem hann hörfaði
á Suðurlandi. í sjálfu sér er það ekki
ótrúleg niðurstaða. En sé hún ekki rétt er
enn eftir að koma auga á Búðaröðina
einhvers staðar á heiðum Húnavatns-
sýslna.
HEIMILDIR
Árni Hjartarson & Ólafur Ingólfsson 1988.
Preboreal glaciation of Southem Iceland.
Jökull 38. 1-16.
Bretz, J.H. 1959. Washington channeled sca-
bland. The state of Washington, Division of
mines and geology, Olympia. 1-57.
Guðmundur Kjartansson 1964. ísaldarlok og
eldfjöll á Kili. Náttúrufrœðingurinn 34. 9-
37.
Guttormur Sigbjamarson 1967. Some aeolian
and glacial features on Haukadalsheiði.
Óprentuð Cand. real. ritg. University of
Oslo. 199 bls.
Haukur Tómasson 1967. Jarðfræðirannsóknir.
Hvítá við Bláfell. Orkustofnun, fjölrít. 52
bls.
Haukur Tómasson 1973. Hamfarahlaup í
Jökulsá á Fjöllum. Náttúrufrceðingurinn 43.
12-34.
Ingibjörg Kaldal 1978. The Deglaciation of
the area north and northeast of Hofsjökull,
97