Náttúrufræðingurinn - 1993, Qupperneq 105

Ámý E. Sveinbjömsdóttir
Fomveðurfar lesið úr ískjömum
INNGANGUR
I þessari grein verður fjallað um hvem-
ig hægt er að nota mælingar á samsætum
(ísótópum) úr ískjömum til að rannsaka
veðurfar á liðnum árþúsundum.
Á allra síðustu árum hafa breytingar á
loftslagi verið mjög í sviðsljósinu. Hugs-
anleg áhrif manna á veðurfar vegna svo-
kallaðra gróðurhúsaáhrifa, sem fyrst og
fremst stafa af aukningu á koldíoxíði
andrúmsloftsins, eru að sönnu mikið
áhyggjuefni. En til að skilja þau áhrif sem
mannskepnan og verk hennar hafa á
loftslag jarðarkringlunnar er nauðsynlegt
að þekkja þær náttúrulegu sveiflur sem
hafa orðið á veðurfari í rás tímans og
brjóta til mergjar orsakir þeirra. Eldgos
og atburðir úti í geimnum eru helst
nefndir sem orsakir hinna náttúrulegu
sveiflna í veðri og þar með hita.
Jörðin er talin vera um fimm þúsund
milljón ára gömul og þekkt er að á hinum
ýmsu jarðlífsöldum hefur loftslag verið
afar breytilegt. Þannig hafa menn vitað
lengi að síðasta ísöld hófst fyrir um
tveimur milljónum ára og að henni lauk
fyrir um 10.000 árum. Ennfremur hefur
verið ljóst að á ísöld skiptust á hlýskeið
og jökulskeið. Hin síðamefndu vöruðu í
um 100.000 ár og einkenndusl af hel-
kulda. Hlýskeiðin voru hins vegar mun
skemmri og loftslag þeirra svipað því sem
nú ríkir.
Upp úr 1960 sýndi danskur vísinda-
maður við Hafnarháskóla, prófessor Willi
Dansgaard, fram á það að mjög náin
fylgni er milli samsætustyrks í úrkomu og
meðalhita á úrkomustað. Sigfús J. John-
sen, sem nú er prófessor við Háskóla
íslands, var um þær mundir að Ijúka námi
í eðlisfræði undir handleiðslu prófessors-
ins. Með þeim félögum tókst náin og lang-
varandi samvinna. Eftir að Bandaríkja-
mönnum tókst sumarið 1966, af mikilli
hugvitssemi og e.t.v. enn meiri þolin-
ntæði, að bora út fyrsta ískjarnann á
Grænlandsjökli var þeim Sigfúsi og Dans-
gaard boðið að mæla ískjamann. Mæl-
ingamar leiddu í ljós að kjaminn fól í sér
allar þekktar veðurfarssveiflur á síðustu
árþúsundunt sem vitneskja var um frá
öðmm rannsóknum. Hinn íslenski náms-
maður varð síðar einn áhrifamesti vísinda-
maðurinn við borframkvæmdir og túlkun
gagna frá Grænlandsjökli og hefur stuðlað
að því að við Raunvísindastofnun Há-
skólans er nú ötullega unnið að rann-
sóknum á fomveðurfari.
Þessar frumathuganir leiddu í Ijós að
hjamjöklar geyma í sér nákvæmar upp-
lýsingar um veðurfar löngu liðins tíma.
Með því að rannsaka breytingar á sam-
sætustyrk íssins sem myndaðist íjöklinum
er hægt að meta mjög nákvæmlega hvem-
ig hitastigið hefur sveiflast á liðnum
öldum.
BAKGRUNNUR
Vatn, og þar með ís, er gert úr tveimur
frumefnum, þ.e. vetni og súrefni. Lang-
algengasti atómmassi súrefnis er 16. En
jafnframt er til örlítið af súrefni með
Náttúrufræðingurinn 62 (1-2), bls. 99-108, 1993.
99