Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 109

ÁREIÐANLEIKI UPPLÝSINGANNA
OG HRAÐI VEÐURFARS-
BREYTINGA
Fjölmargt staðfestir að mælingarnar á
þyngd vatns úr borkjömunum á Græn-
landi gefa niðurstöður sem hægt er að
treysta. Mælingar í kalklögum suður í
Sviss sýna þannig sömu hitasveiflur og
greinast í jöklinum í Grænlandi. Að auki
benda mælingar á ískjarna frá Suður-
skautslandinu í megindráttum til sömu
sveiflna í veðurfari þar og við höfum mælt
hér á norðurhveli jarðar. Þannig er sýnt
að frá síðasta hlýskeiði hefur veðurfar
þróast mjög svipað á báðum hvelum
jarðar. Frekari mælingar á ískjömunum
sýna að styrkur koldíoxíðs í andrúmslofti
jarðar minnkaði verulega um leið og
síðasta jökulskeið gekk í garð. Við það
minnkuðu svokölluð gróðurhúsaáhrif og
öllum hnettinum var haldið í heljar-
greipum kaldra vinda þar til afstaða sólar
og jarðar varð það hagstæð að jöklar
bráðnuðu aftur. Það gerðist fyrir 10.000
árum.
Mælingar á þyngd íssins gefa til kynna
að andstætt því sem menn töldu áður geta
hitasveiflumar á stundum gerst afar hratt.
Samkvæmt nýjustu niðurstöðum er talið
að fyrir 10.000 árum hafi veðurfar við
norðanvert Atlantshaf breyst úr ísaldar-
loftslagi í mildara loftslag. Mælingamar
benda til að á innan við 50 árum hafi
meðalhitastig hækkað um 7°C, eða m.ö.o.
að ísöld hafi lokið á innan við mannsaldri.
Áður töldu menn hins vegar að ísöld lyki
á miklu lengri tíma, þ.e.a.s. á skeiði sem
spannaði e.t.v. þúsundir ára.
Til samanburðar má benda á að
vísindamenn telja að svokölluð gróður-
húsaáhrif, sem menn ræða nú mikið um
og bera nokkurn kvíðboga fyrir, valdi
2-4°C hækkun á 100 árum. Hinar nátt-
úmlegu sveiflur sem við höfum mælt í
jöklinum eru þannig mun dýpri og skjót-
ari. Þessar niðurstöður hljóta að teljast
afar merkar.
Eitt af því sem áhugi manna beinist nú
mjög að er að meta hvort hlýskeiðin hafi
endað jafn snögglega og síðasta jökul-
skeið. Meðallengd hlýskeiða er talin vera
um 10.000 ár, en það er einmitt orðin
lengd þess hlýskeiðs sem við nú lifum. Er
ef til vill fræðilegur möguleiki að ísöld
hefjist á einungis nokkrum áratugum?
Mælingar okkar sem fyrirhugaðar eru
miða ekki síst að því að kanna hvort hinn
árþúsunda gamli Grænlandsfreri geymi
vísbendingar í þá vem.
Sem fyrr segir sýna mælingar á ískjöm-
um frá Grænlandi að síðasta jökulskeið
hér við Norður-Atlantshaf var ekki einn
samfelldur fimbulvetur. Þess í stað var
jökulkuldinn rofinn af skemmri hlýskeið-
um á tveggja til þriggja árþúsunda fresti.
Orsakir þessara öm sveiflna má rekja til
Golfstraumsins. Þessi mikli lífgjafi norð-
urhvelsins ýmist streymdi upp Atlants-
hafið og norður um ísland eins og nú, og
lagði þannig grunn að hlýskeiðum, eða
sveigði af leið vegna mikilla vestanvinda
og tók stefnu á Portúgal. Við það kólnaði
mjög á norðanverðu Atlantshafí og ísöld
hófst á nýjan leik. lafnframt fylgdu þá
lægðimar Golfstraumnum eftir og ollu
töluverðri úrkomu á því svæði sem nú er
Saharaeyðimörkin. Fyrir bragðið varð
Sahara samfelld gróðurvin, ólíkt ördeyð-
unni sem þar ríkir nú. Þetta minnir okkur
óþyrmilega á hversu byggileiki norður-
hjarans er algerlega og óumflýjanlega
háður Golfstraumnum.
SAMSÆTUGÖGN í LIÓSI ÍSLEND-
INGASAGNA
En ferðumst nú nær okkur sjálfum í
tíma. Reglulegar hitamælingar hófust hér
á landi í Stykkishólmi árið 1860. Páll
Bergþórsson veðurfræðingur hefur reynt
að meta hitafar landsins fyrir þann líma
út frá hafísgögnum og Sigurður Þórarins-
son jarðfræðingur rýndi í annála til að
spá í loftslag á fyrstu öldum íslands-
byggðar. Niðurstöðurnar eru einkar fróð-
103