Náttúrufræðingurinn - 1993, Qupperneq 118

Ritfregn
Jón Benjamínsson
ORÐASKRÁ í JARÐFRÆÐI OG
SKYLDUM GREINUM
Gefíð út á kostnað höfundar
Rit þetta er, eins og titillinn ber með sér,
orðaskrá, þ.e. safn orða og hugtaka sem höf-
undur hefur viðað að sér og komið út af eigin
rammleik. Heiti ritsins mætti vera nákvæm-
ara, þar sem fram kæmi í bókartitli að um sé
að ræða ensk-íslenska atriðisorðaskrá í jarð-
íræði og skyldu efiti. Astæða er til að lofa
verk af þessu tagi og fagna útkomu þess. I
fororði ritsins segir höfundur: „Orðaskrá sú
er hér birtist er íslenskun á enskum orðum
og hugtökum úr jarðfræði og skyldum grein-
um. Mörg orðanna eru alþjóðleg, en ritháttur
getur verið breytilegur eftir þjóðtungum.
Styrk fékk undirritaður til þessa verks úr
Vísindasjóði árið 1980 og lokahandrit var
tilbúið í tölvusetningu 27. ágúst 1983.“ Um
það bil níu árum síðar lítur verkið dagsins
ljós og var útgáfa þess að öllu leyti kostuð af
höfundi. Betra er seint en aldrei á hér vel við,
enda stenst umfjöllun hugtaka vel tímans
tönn. í sérstöku fororði að 2. útgáfu (sem er
hér til umíjöllunar) segir höfundur: „Fyrsta
útgáfa „Orðaskrár í jarðfræði og skyldum
greinum" kom út snemma árs 1990. Nokkm
eftir útkomu uppgötvaðist alvarlegur
umbrotsgalli svo innkalla varð upplagið. Ekki
tókst að ná öllu inn og eru þeir sem hafa
fyrstu útgáfu bókarinnar undir höndum góð-
fúslega beðnir að skila henni til útgefanda
gegn afhendingu eintaks af annarri útgáfu.“
Undirrituðum er ekki kunnugt um að 1. útgáfa
haft farið víða og telur að tæpast hafi verið
um útgáfu að ræða í þeim skilningi, sér í lagi
þar sem upplagið var síðan innkallað.
Lengi hafði höfundur gengið með það
hugarfóstur að koma út aðgengilegu riti um
jarðfræðihugtök, þar sem erlend vísinda- og
tækniorð væru íslenskuð eða útskýrð á ís-
lensku máli. Ekki hafði það verið honum
aðalatriði að koma þessu af stað sjálfur; öllu
heldur að sjá slíkt verk verða að veruleika.
Ahuginn kom honum af stað á sínum tíma og
gmnar undirritaðan að ekki hafi verið ætlun
höfundar í upphafi að standa einn að ritsmíð
sem þessari, heldur hafi tilgangurinn verið að
kveikja í kollegum og hrinda af stað ítarlegri
samantekt. Lengi vel bólaði ekkert á við-
brögðum, þrátt fyrir að höfundur hefði víða
kynnt ffumdrög sín að umræddu verki. Það
gerðist loksins árið 1989 að Jarðffæðafélag
íslands, að undirlagi þáverandi formanns, Elsu
G. Vilmundardóttur, kom á laggimar orða-
nefnd sem er enn að störfum. Eins og gefur
að skilja er ýmislegt aðfinnsluvert í ritinu og
er það oft á tíðum persónubundið hvemig
standa skuli að uppbyggingu verka af þessu
tagi. Til dæmis hefði undirritaður viljað sjá
hvaðan efnið í ritið er fengið, þ.e. hvaðan
þýðingar á orðum og hugtökum koma, t.d.
með tilvísandi númemm yfir í heimildaskrá.
Þess í stað hefur höfundur valið þá leið að
auðkenna hvert orð eða hugtak með bókstaf
sem vísar til fræðisviðs, eins og t.d.
glaciology; jöklafi-œði; J, G þar sem bók-
stafimir J og G standa fýrir jöklaffæði og
jarðfræði. Deila má um hvort jöklaffæði sé
hluti af jarðffæði eins og bergffæði er hluti
af jarðfræði og því ekki heppilegt til að flokka
niður eff ir því. í inngangi em tilnefndar ýmsar
heimildir án þess að þeirra sé frekar getið
með tilvitnunum. Flestar þeirra em einka-
orðasöfn, bæði óútgefin og útgefin. Einnig
em stærri rit, eins og Glossary of Geology
(American Geology Institute), lögð til gmnd-
vallar ýmsum skilgreiningum. Eins og að
framan er getið gefúr höfundur ritið út á eigin
kostnað og er upplagið 200 eintök. Hægt er
að nálgast það hjá höfundi, hjá Heilbrigðis-
eftirliti Reykjavíkurborgar, eða hjá undir-
rituðum á Orkustoffiun.
Ásgrímur Guðmundsson
112