Samvinnan - 01.12.1964, Blaðsíða 40

Byggðasafnið
Framh. af bls. 32
Hús Byggðasafnsins er úr
steinsteypu, vinkilbyggt, einn-
ar hæðar með háu risi. í aðal-
álmu er sýningarsalur 14x7,50
m. Snýr hann austur og vest-
ur. Þar er einnig suðurstofa,
7,50x6 m. í risi er tilsvarandi
sýningarpláss, nema hvað yfir
suðurstofu er „baðstofa" undir
skarðsúð og með fastarúmum.
Meginhluti salarins niðri fer til
geymslu á áttæringnum Pét-
ursey. Segja má að hver blett-
ur á gólfi og veggjum hússins,
sé notaður til hins ítrasta fyr-
ir safngripi. Er sýnilega beitt
bæði hagsýni og hagleik í upp-
setningu safngripa og er safn-
ið allt hið snyrtilegasta. Hins
vegar minnir það á gleðilegan
hátt á ungling, ssm er að vaxa
upp úr sínum fyrstu spariföt-
um.
Byggðasafn Rangæinga og
Vestur-Skaftfellinga, er hin
merkasta stofnun. Vitnar það
um glöggan skilning allra, er
hlut eiga að máli, á þjóðlegum
verðmætum, jafnframt því sem
saga þess, þótt ung sé, er gott
dæmi um hvað gerist, ef sam-
an fer fórnfýsi áhugamanna,
skilningur fólksins og velvild
opinberra aðila. Það eitt, að
tvær sýslur hafa unnið saman
án metings og tortryggni, er
dæmi til eftirbreytni.
Eftirfarandi samtal við
byggðasafnsvörðinn átti sér
stað á rishæð safnsins, og að-
eins þar.
— Hver voru nú tildrög þess,
Þórður, að byggðasafnið var
stofnað?
— Fyrstu tildrögin voru þau,
að séra Jón Guðjónsson, sem
þá var prestur í Holti, nú á
Akranesi, bar fram tillögu um
það á sýslufundi Rangæinga
1945, að komið yrði upp byggða-
safni. Það fékk góðar undir-
tektir og var kosin nefnd til
þess að vinna að framgangi
málsins. í nefndina voru kosn-
ir séra Jón Guðjónsson, Guð-
mundur Erlendsson hreppstjóri
á Núpi og Þórður Tómasson á
Vallnatúni. Árið 1946 flutti svo
séra Jón í burtu, en í hans stað
var ísak Eiríksson frá Ási kos-
inn í nefndina. Þá þegar var
byrjað að safna munum, en
ekkert húsnæði var hins veg-
ar til, sem tekið gæti við saln-
gripunum. Það var ekki fyrr
en Skógaskóli tók til ;tarfa,
sem opnaðist möguleiki til pess.
Magnús Gíslason skólastjóri lét
innrétta herbergi í kjallara
skólans til þess að leysa þetta
mál til bráðabirgða. Þar var svo
safnið þangað til 1954 til 1955,
en þá var þetta hús reist, sem
safnið nú er í. Síðan hefur
verið unnið að því að ganga
frá gripunum hér og safna
þeim hingað. En hins vegar er
það áraskipið Pétursey, sem
tekur hér mikið pláss og raun-
ar var það fyrst og fremst skip-
ið, sem hugsað var að byggja
yfiir, þegar byrjað var á hús-
inu, en jafnframt hugsað um
að geta gengið hér frá alhliða
safni.
— Þú hefur svo safnað flest-
um þessum munum hér, eða
hafa fleiri unnið að söfnun-
inni?
— Já, ísak Eiríksson, sem ég
nefndi áðan og sem nú er úti-
bússtjóri á Rauðalæk, vann
mikið að því líka og til hans
hafa safnazt munir, sem hann
hefur svo sent hingað. Annars
hef ég ferðazt mikið, um
Skaftafellssýslu sérstaklega og
svo hér um austurhluta Rang-
árvallasýslu. En vafalaust er
miklu ósafnað ennþá.
— Þið hafið ekki farið á alla
bæi ennþá?
— Nei, það skortir nokkuð á
það.
— Hvernig hafa undirtektir
fólksins verið, þegar þið kom-
ið til þess að safna?
— Þær hafa verið mjög góð-
ar, það hefur sýnt þessu skiln-
ing og velvilja.
— Hafið þið keypt muni í
safnið, eða hafa munirnir ver-
ið látnir endurgjaldslaust?
— Það er í örfáum tilfellum,
sem munir hafa verið keyptir.
Yfirleitt hafa þeir allir verið
gefnir.
— Hverjir hafa lagt fé til
safnsins, eða hvernig hefur
verið staðið undir kostnaði við
söfnunina?
— Það hafa sýslurnar gert.
Það hefur aldrei staðið á því,
að við fengjum það fé, sem við
höfum beðið um og þurft á að
halda. Hins vegar höfum við
reynt að fara hóflega í sakirn-
ar. Árið 1952 komu Vestur-
Skaftfellingar til samstarfs við
Rangæinga um safnið. Þá var
byrjað að safna munum þar,
svo að hér eru munir úr báðum
sýslunum, eins og þú veizt.
— En kostnaðurinn við þetta
hús hér?
— Hann hafa sýslurnar
greitt, með nokkrum fjárstyrk
frá Alþingi, sem svarar til þess
að vera n. 1. einn fjórði hluti
byggingarkostnaðar. Þetta hús
kostaði um 200 þúsundir, þeg-
ar það var reist. Svo hafa ýms
félög lagt fjármuni í þetta, t.d.
Búnaðarsamband Suðurlands
og Menningarsjóður Kaupfé-
lags Rangæinga, auk þess
nokkrir einstaklingar, en hitt
hefur komið frá sýslufélögun-
um.
— En rekstrarkostnaður
safnsins?
— Það eru sýslufélögin, sem
standa undir honum. Safnið
hefur árlegar tekj^ur af að-
gangseyri. Gestafjöldi í safn-
inu vex frá ári til árs. Gestir
voru n.l. 3 þúsund í sumar sem
leið. En nú stöndum við and-
spænis því, að þurfa að byggja
við safnið. Nú er ekki lengur
rúm fyrir þá muni, sem safn-
ast. Ég verð að stafla þeim
upp í geymslu heima hjá mér.
Það er illt, ef manni er boðinn
einhver gamall hlutur, að
þurfa að neita honum, jafnvel
þó maður hafi eintök af því
sama fyrir, þegar maður sér
fram á að hluturinn muni eyði-
leggjast að öðrum kosti.
— Hvað eru safngripir orðn-
ir margir?
— Skráðir munir eru n. 1.
2500, en margir eru óskrásett-
ir enn. Svo eigum við allmikið
myndasafn og nokkuð af
gömlum skjölum, handritum,
bréfasöfnum og bókum. Það er
nokkur vísir að skjalasafni
getur maður sagt.
— Er þá skjalasafn hugsað í
beinu sambandi við byggða-
safnið?
— Það hafa nú engar ákvarð-
anir verið teknar um það. Ég
hef bara unnið að þessu um
leið og annarri söfnun.
— Geturðu nefnt mér nokkra
mjög gamla muni, sem eru
komnir í safnið?
— Það eru mjög fáir munir,
sem eru eldri en frá 18. öld-
inni. Það er einn munur með
ártal frá 17. öld, eða ef til vill
tveir, og svo eru nokkrir mun-
ir, sem maður veit að eru eldri,
jafnvel allt frá fornöld. En
meginið af því, sem hér er, er
frá 19. öldinni og svo fyrstu
áratugum þessarar aldar.
— En segðu mér um skipið,
Pétursey, hvað er það gamalt?
—Það var upphaflega byggt
1855; á bitafjöl þess, sem enn
er til að verulegu leyti, stend-
ur letrað: „Pétursey, byggð í
október 1855.“ Það var byggt
austur í Pétursey og skírt eftir
Péturseynni, bænum eða fjall-
inu, og skipið er frægt af bók
Eyjólfs á Hvoli, Pabbi og
mamma, þar sem saga þess er
sögð. Þetta skip er í höfuð-
atriðum með hinu gamla sunn-
lenzka brimsandalagi, áttær-
ingur, eins og þú veizt, og það
er ekki hvað sízt það, sem gef-
ur því gildi. Svo er þetta með
allra stærstu skipum, sem ró-
ið hefur verið hér frá söndun-
um og þótti sérstakt happaskip.
— Og hvaðan var því róið?
— Því var lengst róið hér frá
Jökulsá á Sólheimasandi, úr
þessu svokallaða Máríuhliði,
eða Maríuhliði, og það var
fyrsta skipið, sem róið var það-
an, um 1860 og lengi eftir það.
Seinna keypti svo Halldór
Jónsson kaupmaður í Vík skip-
ið og notaði það í mörg ár fyr-
ir uppskipunarbát og svo stóð
það í Víkursandi, þangað til
það kom hingað.
— Hefur ekki þurft að lag-
færa og gera við marga hluti,
sem úr sér hafa verið gengn-
ir? Gerir þú það sjálfur, oða
færðu mann til þess?
— Það er ekki um að ræða
að fá mann til þess. Ég hef
sjálfur lagfært allmarga hluti.
Víst þyrfti að gera við þá
marga, til dæmis að trégirða.
En fyrst og fremst er þetta at-
vinnutækja safn og maður fær
oft mörg eintök af sama hlutn-
um og mörg mjög góð eintök,
vil ég segja. En ýmsir hlutir,
sem ég fæ má segja að eigi
sér enga framtíð, nema ég geri
þá að verulegu leyti upp.
— Er ekki fátítt nú orðið að
hitta menn, sem kunna að tré-
girða ílát? Kannt þú það?
— Ég veit svona hvernig á
að fara að því og hef aðeins
gert það, en það er mjög lítið.
Ég hef helzt séð það gert í
Þj óðminj asaf ninu.
— Já, hjá Guðmundi Þor-
steinssyni frá Lundi?
■—Já, hjá honum, og svo
hafa ýmsir gamlir menn lýst
því fyrir mér, hvernig það var
gert og hvernig viðurinn var
valinn og hvernig hann var
unninn.
— Viltu nú ganga með mér
og sýna mér eitthvað af mun-
um, sem þú telur virkilega um-
sagnarverða?
— Já, við skulum þá staldra
aðeins við hérna hjá mjólkur-
ílátunum. Hér er til dæmis
strokkur úr búi „mála“-Davíðs,
sem bjó á Hofi í Öræfum um
aldamótin 1800, óvenjulitill
strokkur og sennilega verið
notaður helzt að vetrinum, sem
vetrarstrokkur.
— Vetrarstrokkur?
— Já, hann var notaður, þeg-
ar mjólkin var mjög lítil, svo
40 SAMVINNAN