Samvinnan - 01.06.1969, Blaðsíða 29
ir þessu nafni eru smalaðar
hjarðir flokksapparatanna, sem
mætt hafa annaðhvert ár á þá
aldeilis makalausu samkundu,
sem heitir Alþýðusambandsþing.
Hjörðin, sem atvinnurekenda-
flokkurinn sendir til leiks, reynd-
ist seinast ekki telja öllu færri
höfuð en sú, sem kommúnistar
stýrðu. Á Alþýðusambandsþing-
um er ekki hægt að ræða mál.
Innbyrðis togstreita flokksappa-
ratanna hefur áratugum saman
komið í veg fyrir, að verklýðs-
hreyfingin gæti leyst sín innri
vandamál og aðlagað sig breyti-
legri þjóðfélagsþróun. Alþýðu-
sambandið hefur 35 þúsund
manns innan sinna vébanda;
sjötta hvern íslending. Því hefur
verið haldið í fjárhagslegu svelti
> áratugum saman. Samkvæmt lög-
um ASÍ, sem kveða á um nef-
skatt meðlimanna til þess, eru
árstekjur sambandsins um 3
milljónir króna. Af því fer veru-
legur hluti í að standa straum af
maraþonþinghaldi annaðhvert ár,
enda er sú þjónusta, sem það
getur látið meðlimum sínum í té,
minni en búast mætti við af miðl-
ungs rassvasaheildsala. ASÍ rek-
ur enga fræðslustarfsemi, engan
skóla, þjálfar enga trúnaðar-
menn, gefur ekki út blöð, bækur
né tímarit, stundar enga upplýs-
inga- né áróðursstarfsemi til að
efla skilning þjóðarinnar á þjóð-
félagshlutverki samtakanna. Nú
standa yfir víðtæk verkföll. Sam-
tökin heyja tvísýna baráttu við
erfiðar og flóknar kringumstæð-
ur. Það er táknrænt, að hjá þess-
um voldugu fjöldasamtökum ís-
lenzkrar alþýðu starfar enginn
blaðafulltrúi (eins og t. d. hjá
Loítleiðum eða Bindindisfélagi
i'kumanna), er daglega veiti
blöðum og almenningi haldgóðar
upplýsingar um gang mála og
r.iálstað fólksins. f ASÍ teljast nú
um 130 félög. Flest þeirra eru
dauð. Félagsstarfsemi fæstra
þeirra nær út yfir það að inn-
heimta árleg félagsgjöld af með-
limum. Nú er liðið talsvert á
annan áratug frá því farið var
að gera um það samþykktir á Al-
þýðusambandsþingum að breyta
þyrfti skipulagi samtakanna í nú-
tímahorf, þ. e. koma upp fáum
(t. d. 10) starfsgreina- eða at-
vinnuvegasamböndum, sem væru
skipulögð með vinnustaðinn sem
grunneiningu. Rökin fyrir þessu
voru augljós; Þessi mörgu líf-
vana félög þýddu augljóslega lé-
lega nýtingu á fé og starfskröft-
um. Hinir ýmsu atvinnuvegir
eru misjafnlega stæðir, sumir í
vexti, aðrir í hnignun. Það
mundi augljóslega stórbæta víg-
stöðu verkalýðshreyfingarinnar,
bæði inn á við og gagnvart at-
vinnurekendum, að aðlaga skipu-
lag sitt fjölbreytilegri atvinnu-
háttum en tíðkuðust árið 1916.
Hér er fátt eitt talið. Um þetta
gat ekki verið faglegur ágrein-
ingur. En þegar ASÍ setti sér ný
lög á 31. þingi sínu, síðastliðið
haust, voru hinar upphaflegu
samþykktir um starfsgreinasam-
bönd látnar lönd og leið, þrátt
fyrir 13 ára undirbúningstímabil.
Faglegir hagsmunir hreyfingar-
innar sjálfrar urðu að víkja fyrir
raunverulegum eða ímynduðum
hagsmunum tiltekinna flokks-
apparata, sem vissu, hvað þau
áttu, en síður hvað þau hrepptu
við breyttar aðstæður. Eftir laga-
breytinguna er ASÍ enn févana
skipulagsóskapnaður. Vandamál-
in voru ekki leyst til frambúðar,
heldur komust flokksklíkurnar
að málamiðlun, sem ef til vill
gerir málin illleysanlegri í fram-
tíðinni en þau nokkru sinni voru.
Auðvitað er slík gagnger skipu-
lagsbreyting hreyfingar, sem
byggir á gömlum merg, margvís-
legum erfiðleikum bundin. Auð-
vitað þarf að taka tillit til ótal
sjónarmiða, sem eru fyllilega
réttmæt, eins og t. d. ótti dreif-
býlismanna við aukin völd mið-
stjórnar og höfuðborgarsvæðis-
ins. Hér er þess enginn kostur
að ræða málið í smáatriðum.
Nægir að segja, að málið var og
er nógu flókið og vandmeðfarið,
þótt óviðkomandi hagsmunir og
klækjabrögð flokksapparatanna
geri það ekki óleysanlegt með
öllu.
Þetta er verklýðshreyfing í
fjötrum flokksræðis; ekki mynd-
ug félagsmálahreyfing fólksins
sjálfs. Það er engin tilviljun, að
fólkið í verklýðshreyfingunni er
óvirkt, að sambandið milli fólks
og foringja er orðið langt og
mjótt, að óánægjan grefur um
sig, að fólk er hætt að botna
upp eða niður í þessu öllu sam-
an meðan setið er á löngum
sáttanefndafundum.
Hér er ekki um að ræða
vandamál, sem varðar verklýðs-
hreyfinguna eina. Þetta er þjóð-
félagsmeinsemd. Alveg eins og
virk, upplýst og ábyrg verklýðs-
hreyfing er skóli í lýðræði, eins
er sundurþykk og óupplýst verk-
lýðshreyfing, sem er leiksoppur
í klóm óábyrgra flokksapparata,
þjóðfélaginu hættuleg. Lausnin
á þessu vandamáli, og nátvinnað
því, leitin að haldbetri skipan
efnahagsvandamála okkar þjóð-
ar, er pólitísks eðlis. Aðeins nýr
samstæður meirihluti lýðræðis-
sinnaðra vinstrimanna (sem er
íslenzkt orðskrúð yfir jafnaðar-
menn) innan verklýðshreyfingar
og utan, er þess megnugur að
hefja verklýðshreyfinguna upp
úr þessari niðurlægingu; veita
nýju blóði um kalkaðar æðar
hennar. En það er ekki aðeins
verklýðshreyfingin, sem þarf á
því að halda. Þjóðfélagið þarf á
virkri verklýðshreyfingu og póli-
tísku afli hennar að halda á því
öðru skeiði iðnaðaruppbyggingar
og þjóðfélagsskipulagningar, sem
framundan er. Við þurfum á að
halda þroskaðri félagshyggju,
styrkara miðstjórnarvaldi og um
leið auknu lýðræðislegu að-
haldi, ef okkur á að takast stór-
slysalítið að ráða fram úr að-
steðjandi vandamálum. En til
þess að svo megi verða verðum
við að brjótast út úr sjálfheldu
þessa úrelta flokkakerfis. Það er
eins og gömul og stagbætt flík,
sem hvarvetna stendur á beini.
Við erum vaxnir upp úr henni.
Jón Baldvin Hannibalsson.
Indriði G. Þorsteinsson:
Stjórnmálaflokkarnir og
lýðræðið
Lýðræðið er farandveizla, og
sem slíkt er það orðið jaskað.
Mörg veizluborð þess frá fyrri
öldum, og þeirri öld sem við
lifum á, standa eftir auð með
glösin hálffull af víni og storkn-
aðar matarleifar á diskum. Nú-
verandi mynd sína á lýðræðið
að þakka aukinni almennri upp-
lýsingu, sem orðið hefur sam-
fara vitneskjunni um nauðsyn
aukinna lífsgæða öllum til handa.
Lífsgæðaþörfin stendur svo öðr-
um þræði undir þörf hins flókna
markaðskerfis nútíma þjóðfélags.
Guð og konungurinn skipa ekki
lengur öndvegið allt. Fólkið hef-
ur kjörið sér ný yfirvöld og þyk-
ist nokkru geta um það ráðið,
hver þau eru hverju sinni. í dag
vilja allir kenna sig við lýðræði.
Við heyrum nöfn eins og alþýðu-
lýðveldi og fimmta lýðveldi og
hvers konar annað lýðveldi úr
öllum áttum sprottið. En svo
virðist sem allt stjórnskipulag
geti kallazt lýðræði, sem hefur
eins konar þingi á að skipa, þótt
þetta þing heyri undir einvalda.
Þessi er ein blekkingin, sem
áróðursvélar nútímans viðhalda,
og í mesta lagi viðurkenna að
til sé gott lýðræði og vont eða
vanbúið. í staðinn fyrir kirkju
miðaldanna er komin hin póli-
tíska trú, og í staðinn fyrir kon-
unga eru komnir pólitískir kon-
ungar, sem jafnvel reyna að
byggja á erfðavaldi, og reyna
í því efni að ryðja því braut í
kosningum til að ganga ekki al-
veg í berhögg við hina upplýstu
tíma. Á sama tíma og orðið lýð-
ræði er gott til að hylja ýmsa
fyrirtekt langsætinna forustu-
manna, horfir þetta orð þannig
við öllum almenningi, að aldrei
sé nóg af því. Þeir sem svo á
annað borð velta fyrir sér stjórn-
arfari hvers tima reka sig fljótt
á, að sé of mikið af því, hafa
menn tilhneigingu til að minnka
það, og sé það of lítið, þá úthella
menn blóði sínu til að auka það.
Innan lýðræðis eru alltaf stríð-
andi hópar. Þeirra sem með völd-
in fara, er að gæta þess að jafn-
vægi ríki í hverri grein. Þá
standa þeir á grundvelli lýðræð-
is. Nái ein stétt forréttindum, er
verið að efna sér í sprengju. Og
sé markmið stjórnandans eitt-
hvað, sem hann hugsar sér að
sé algjört lýðræði, endar það
í stjórnleysi. En þótt ýtrustu
jafnvægislistar sé gætt varðandi
áhrifahópana í þjóðfélaginu,
hlýtur lýðræðið alltaf að ala af
sér eina stétt forréttindamanna,
sem eru stjórnendurnir sjálfir.
Þannig er lýðræðið í dag, hjá
mestu framúrþjóðunum, ekkert
annað en blæbrigði á gamalli
stjórnunarhefð, sem fylgt hefur
mannkyninu lengi. Þegar hið
eldra kerfi byggðist á því að
æðsti maður þess var einungis
ábyrgur fyrir guði, byggist nú-
verandi kerfi á því að stjórnand-
inn er ábyrgur fyrir kerfinu
sjálfu, sem raunar gerir honum,
alveg eins og fyrirrennaranum,
fært að skilja ábyrgð sína á
ýmsa lund. Traustar pólitískar
erfðavenjur gætu sniðið hinum
nýju konungum nokkurn stakk,
traust heimili í landinu og traust
uppeldi þegnanna og sparsemi,
en þar sem engar pólitískar
erfðavenjur gilda lengur, þar
sem heimilin og uppeldi þegn-
anna er svona og svona, og spar-
semin er refsiverð, ja, þá er
stjórnmálamaðurinp orðinn all-
frjáls af ábyrgð sinni.
Ef við snúum okkur að lýð-
ræðinu hér á landi sérstaklega,
þá er það mín skoðun að um
þessar mundir sé það of mikið.
En það veldur ekki síður óá-
nægju með stjórnmálaflokkana
en ef það væri of lítið, eins og
29