Samvinnan - 01.06.1969, Blaðsíða 12

Kína á um það bil fimmþúsund ára sam-
fellda sögu — og á engin þjóð lengri sam-
fellda menningarsögu. Á þessum tíma hafa
keisaraættir komið og horfið; innrásarherir
hafa flætt yfir frjósamar slétturnar, brotið
undir sig landið og runnið saman við
landsmenn. Að minnstakosti þrennskonar
trúarbrögð hafa gagnsýrt kínversku þjóð-
ina: Búddhadómur, Taóismi og umfram allt
kenningar Konfúsíusar. Fagrar og nytsam-
ar listir hafa blómgazt, hrörnað og blómg-
azt á ný æ ofaní æ. Það væri hæpið að
halda því fram, að síðan 1949 hafi ný
menning umbreytt öllu og upprætt alla
forna siði í Kína. Hinsvegar virðist margt
benda til þess, að hið nýja skipulag komm-
únista hafi ekki einungis hafið til valda
nýja „keisaraætt“, sem fái sinn sess í sög-
unni við hliðina á Tsjin-, Han-, Tang-,
Sung- og Ming-keisaraættunum, ásamt öll-
um hinum, heldur hafi komið til sögunnar
alný menning, reist á þesskonar bænda-
kommúnisma sem Marx hefði aldrei dreymt
um. Kínverjar eru nú um 760 milljónir
talsins eða um fjórðungur jarðarbúa. Áður
en langt um líður verða þeir þriðjungur
jarðarbúa. Það virðist því ótvírætt, að það
sem gerzt hefur í Kína eftir seinni heims-
styrjöld sé langsamlega merkilegast og for-
vitnilegast alls sem átt hefur sér stað á
seinni tímum.
Þó kínversk menning væri voldug og
óhagganleg, þegar bezt. lét, var stærð ríkis-
ins slík, að jafnan gat komið til uppreisna
í aískekktum héruðum. Ef satt skal segja
var ,,Kína“ fremur óákveðið hugtak: fyrst
og fremst var um að ræða hið eiginlega
Kína með hinum frjósömu dölum við Jang-
tsefljót og Gulafljót, sem miðstjórn ríkis-
ins hefur haft full yfirráð yfir um það bil
helming síðustu tuttugu alda; þarvið bætt-
ust hin víðáttumiklu úthéruð einsog Man-
sjúría, Mongólía, Sinkíang og Tíbet, sem
stundum voru laustengd ríkinu og öðrum
stundum óháð því með öllu, jafnvel öldum
saman. Stundum komu herkonungar frá út-
héruðunum, brutu undir sig Kínaveldi og
stofnuðu eigin keisaraættir, einsog til dæm-
is Mongóla- og Mansjú-ættirnar, en þær
runnu síðan saman við menninguna sem
þær höfðu lagt undir sig. Allt hið mikla
landflæmi kínverska heimsveldisins var
í rauninni sérstakur heimur; utan hans
bjuggu „óþjóðirnar“. Það var engu líkara
en Kína væri sérstök pláneta.
Þeir fáu „geimfai'ar" sem heimsóttu þessa
plánetu, einsog til dæmis Marco Polo,
sneru aftur með sögur, sem Evrópumenn
lögðu lítinn trúnað á. Á 17. og 18. öld kom
á vettvang ,,óþjóðalýður“ frá Bretlandi og
öðrum Vesturlöndum til að eiga kaupskap
við Kínverja, en það var ekki fyrr en
snemma á 19. öld, sem evrópskir (einkan-
lega enskir) kaupmenn tóku að hafa svo
víðtæk áhrif á líf Kínverja, að stjórn
Mansjú-ættarinnar greip í taumana og kom
á eftirliti með verzlun við önnur lönd, eink-
anlega þó ópíumsölu. Öll viðskipti urðu að
eiga sér stað um Kanton og voru háð ýms-
um höftum sem fóru ákaflega í taugarnar
á brezkum kaupmönnum. Afleiðingin varð
nokkrar styrjaldir þar sem Bretar og
Frakkar þvinguðu Kínverja til að semja
við sig og veita sér margskonar víðtæk fríð-
indi. Ósigurinn fyrir Evrópumönnum tákn-
aði upphafið að endalokum Mansjú-ættar-
innar. Uppúr 1850 urðu uppreisnir æ tíð-
ari, eftir því sem Evrópumenn náðu sterk-
ari tökum á landinu, unz þar kom að land-
ið varð hálfgildings nýlenda. Margir ungir
Kínverjar lærðu að fyrirlíta stjórn lands-
ins, hagnýta sér vestrænar hugmyndir um
framfarir og lýðræði og horfa öfundaraug-
um yfir sundið til Japana er voru í óða önn
að apa Vestur-Evrópu. Þeir auðmýktu Kín-
verja með því að sigra þá í stríði 1895.
Hati'ið á hroka útlendinga og kristinna Kín-
12