Samvinnan - 01.06.1969, Blaðsíða 46

Richard Smith:
Hallsteinn Sigurðsson:
,Stélvídd“
Málaður skúlptúr
„Módernistar“ okkar tíma segja oft á tíðum, að aðaleinkenni nú
tímamyndlistar sé það, að skilin á milli málverks og skúlptúrs séu
að verða sáralítil eða jafnvel engin, því að nú súu komnir upp
myndlistarmenn úti um allan heim, sem vinni ekki emungis jöfnum
höndum við málverk og skúlptúr, heldur vinni út form, sem beri
greinileg einkenni beggja þessara greina.
Báðar þessar greinar hafa ákaflega sterk einkenni, eins og þeir
vita, sem einhver kynni hafa haft af myndlist, og má segja, að
það sé skemmtileg viðleitni hjá myndlistarmönnum að færa þessar
greinar hvora nær annarri og jafnvel að reyna að vinna út úr þeim
eina grein.
Það er ekki nýtt fyrirbrigði, að skúlptúr sé málaður. Grikkir
gerðu mikið af því að mála skúlptúr um 400—100 f. Kr., og er ár-
angur þeirra án efa hinn merkilegasti, sem náðst hefur í þeim efnum.
Á endurreisnartímanum voru margir sem máluðu skúlptúr, aðallega
á Ítalíu, en verk þeirra eru þó ekki í eins miklum metum á meðal
manna og gríski skúlptúrinn.
Við þurfum ekki að fara lengra aftur í tímann en til annars ára-
tugs aldarinnar, þá sjáum við strax fjóra mjög mikilhæfa myndlistar-
menn, sem mála skúlptúr: Alexander Archipenko (rússneskur mynd-
höggvari, f. 1887) er framar öðru myndhöggvari, en málar myndir
sínar. Jean Arp (f. 1886 í Strassborg) gerði lágmyndir um 1916,
sem eru málaðar, og er það ef til vill það bezta, sem á þessum tíma
var gert, enda er Jean Arp bæði málari og myndhöggvari. Pablo
Picasso málar skúlptúr um þetta leyti, en mun þó hafa byrjað fyrr
en Arp. Hann gerði mikið af því að mála skúlptúr á þessum tíma.
Henri Laurens (franskur myndhöggvari, f. 1885) mun aftur á móti
hafa farið að mála skúlptúr rétt fyrir 1920. Einnig má nefna þrjá
aðra myndlistarmenn, sem fljótlega upp úr 1920 fóru að vinna við
málaðan skúlptúr, en það eru franski málarinn Dubuffet, sem gerði
nokkrar veggmyndir og frístandandi lágmyndir, rússneski mynd-
höggvarinn Naum Gabo, sem gerði myndir úr lituðum plastplötum
(perspect), sem að vísu er ekki alveg það sama og hér um ræðir,
þar sem hann málar ekki plöturnar, en skúlptúrinn er þó í lit engu
að síður, og svo bandaríski myndhöggvarinn Alexander Calder, sem
málað hefur hreyfimyndir (mobiie) með frábærum árangri, en þær
smíðar hann yfirleitt úr járni.
Skemmtilegt er að veita því eftirtekt, að Henri Laurens málar
aðallega gií's og járn og auk þess tré lítils háttar, en hvorki brons
né jarðleir. Picasso hikar hins vegar ekki við að mála öll þessi efni,
og jafnvel bronsið málar hann, og það þannig, að það tapar öllum
sínum efniseinkennum, en nýtur sín þó mjög vel í lit og formi. En þá
vaknar óneitanlega sú spurning, hvers vegna hann steypir myndir í
jafn gott efni og brons, ef hann ætlar svo að hylja þær á eftir með
málningu, og hvort það hafi nokkurn tilgang. Archipenko málar
hins vegar gifs mjög mikið, og það þannig, að efniseinkennin hverfa
algjörlega, og fer vel á því, þar sem gifsið hefur frekar leiðinleg
efniseinkenni.
Jean Arp vinnur myndir sínar í tré og málar þær. Þó að hann
máli tréð, þá sést efnið vel í gegnum litinn, og fer vel á því, þar
sem um jafn gott efni er að ræða, enda hefur Arp án efa haft formið,
efnið og litinn jöfnum höndum í huga frá upphafi. Hann hefur
tæplega fullgert myndina í tréð og farið svo að hugsa um litinn
á eftir.
Af þessu örstutta yfirliti má sjá, að það hefur ekki orðið nein
stórbreyting' fyrir tíu árum eða svo, þegar mikið fór að bera á mál-
uðum skúlptúr víðsvegar um heim, heldur hefur þetta smám saman
verið að ryðja sér til rúms, og einkum nú seinustu árin hefur borið
mun meira á máluðum skúlptúr heldur en áður var.
Sú fullyrðing, að nú séu skúlptúr og málverk runnin saman í eina
grein, tel ég, að sé mjög vafasöm, þó að reyndar megi benda á
mann eins og Claes Oldenburg (sænsk-bandarískur myndlistarmað-
ur, f. 1929), sem virðist geta unnið saman lit og þrívíddarform með
mjög góðum árangri, og það þannig, að myndirnar eru bæði vel
unnar sem skúlptúr og einnig mjög vel í lit. En þó að benda megi
á einn eða tvo menn, sem tekizt hefur að framkvæma þetta, þá er
ekki þar með sagt, að málverk og skúlptúr séu orðin ein og sama
listgreinin.
Ef við t.d. athugum myndir eftir brezk-ítalska myndhöggvarann Edu-