Samvinnan - 01.06.1969, Blaðsíða 30

hægt er að segja að það hafi
verið oft og tíðum á fyrri ár-
um. Tvennt hefur valdið því
að lýðræðið í landinu er nú
komið yfir eðlilegt mark. Það
er í fyrsta lagi óhöndugleg fjár-
málastjórn, sem stýrt hefur
meira eftir óskhyggjunni, og
samkvæmt þrýstingi, en sam-
kvæmt getu, og í öðru lagi er
um að ræða frámunalega hæpna
flokkslega áróðursstefnu, sem á
endanum hefur þótt nauðsyn að
standa við í framkvæmd, en þar
er um að ræða hina miklu draum-
sýn um einkaframtakið í landi,
þar sem bankarnir eru ríkisbank-
ar og einkafjármagn er svo að
segja ekki til, að minnsta kosti
ekki í þeim mæli að sambæri-
legt sé við þau lönd, þar sem
einkaframtak stendur með mest-
um blóma. Þetta hefur m. a.
veikt trú manna á stjórnmála-
flokkunum og lýðræðinu, vegna
þess að reyndin hefur verið sú,
að vanda einkarekstursins hefur
o.'ðið að leysa, hvað eftir annað,
í anda félagshyggju og samhjálp-
ar — sósíalisma — með þrot-
lausri sókn í vasa hins almenna
skattborgara. Við borgum, segir
fólkið, og finnst hugsjónin um
einkaframtakið vera dýr.
Ég býst við að einkaframtakið
geti blessazt hér í sælgætisgerð
og bókaútgáfu og ýmsum iðn-
greinum, en hinir stóru atvinnu-
vegir þurfa annað skipulag, líka
landbúnaðurinn, sem er kannski
síðasta vígi hugsjónar einka-
framtaksins.
Eðlilegt er að fólkið í landinu
kalli stjórnmálaflokkana ti! á-
byrgðar, þegar um er að ræða
dýrar hugsjónir, sem ekki ná ár-
angri og geymast helzt í plöggum
urn ríkisábyrgðir, líka þá aðila
sem í dag þykjast vera mestir
sósíalistar, og þar á ég við komm-
únista. Annars er starfsemi
kommúnista á Vesturlöndum eitt
bezta dæmið um umburðarlyndi
lýðræðisins. Samkvæmt reglunni
vinna kommúnistar að upplausn,
og takmark þessarar upplausnar
er að komast til valda. Völd
þeirra þýða ekki lýðræði. Samt
getur lýðræðið ekki annað en
alið þessa banamenn sína hið
næsta sér og veitt þeim öli hin
frjálsu vaxtarskilyrði, sem hefð
og reglur lýðræðisins kveða á
um. Þetta er kannski ekki veik-
leikamerki, en það er ákaflega
lítill styrkur að slíku frjálslyndi,
og þó, hvei-nig ætti þetta öðru
vísi að vera? Lýðræðið er fullt af
mótsögnum.
Á móti slíkum flokki manna
teflir lýðræðið fram stjórnmála-
flokkum, sem virða venjur lýð-
ræðisins og hætti og hafa ásett
sér að viðhalda og verja lýð-
ræðið sem stjórnarform. Þeir
þrír flokkar sem hér um ræðir,
Alþýðuflokkurinn, Framsóknar-
flokkurinn og Sjálfstæðisflokk-
urinn, ganga um margt illa búnir
til leiksins. Þetta eru allt orðnir
gamlir flokkar, sprottnir upp úr
stéttarlegri nauðsyn á fullveldis-
tímanum, og hafa nú á síðari ár-
um kastað miklu af erfðavenjum
sínum fyrir borð, í skiljanlegu
kapphlaupi um völd og hylli
kjósenda, en ógæfulegu kapp-
hlaupi að sama skapi. Þetta
kapphlaup hefur valdið stjórn-
málaþreytu og ruglingi meðal
kjósenda, sem oft og tíðum geta
engin svör fengið við því, hvað
þeir eru að kjósa. Hygg ég að
allir þessir þrír flokkar eigi líka
sögu hvað kosningaloforð snert-
ir, sem erfitt hefur reynzt að
framfylgja, þegar frá líður. Séu
þessar vanefndir endurteknar
nógu oft, fer svo um síðir, að
fólk hættir að hafa áhuga á
stjórnmálum, nema þessir fasta-
gestir stjórnmálanna, sem hags-
muna hafa að gæta varðandi fyr-
irgreiðslu. Og flokkar, sem
hlusta ekki á aðra en fastagesti
sína, vita raunar lítið um hin al-
mennu viðhorf. Þannig hafa
gamlir flokkar tilhneigingu til
að hverfa úr sambandi við hugs-
anagang almennings í landinu,
með þeim afleiðingum að áður
en varir eru sprottnar upp nýjar
kynslóðir í landinu, sem telja
gömlu flokkana vandamál og það
lýðræði, sem þeir ástunda.
Ef litið er yfir stjórnmálasvið-
ið í dag, þá eru hinir svokölluðu
borgai'aflokkar eins, nema að því
frádregnu, að einhver smávægi-
legur meiningarmunur mun vera
um varnarliðið á Keflavíkurflug-
velli, og viðhorfið í landbúnaðar-
málum. Hið svokallaða íhald hef-
ur stolið þeim sósíalisma, sem
það kærir sig um, og hinir flokk-
arnir tveir hafa hirt það úr
íhaldsstefnunni, sem þeim þótti
henta. Þetta þýðir í fyrsta lagi,
að hér á landi er enginn íhalds-
flokkur til lengur, með þeim ár-
angri, að nú þorir enginn að ger-
ast úrtölumaður lengur. Enginn
þorir að segja kjósendum til
syndanna, hvað þá öðrum flokk-
um, þegar hagsmunafrekjan
keyrir úr hófi fram. í stað þess
velja flokkarnir þann kostinn
að fara á eitt allsherjaruppboð
fyrir hverjar kosningar og vera
á uppboði við hvert tækifæri
þess í milli, þannig að þeir tapa
allir meira og minna virðingu
sinni, en fólk stendur sljótt á-
lengdar, yfir sig satt af loforð-
um og kröfum.
Ef hér væru flokkar, sem
fyndu röksemdir í hverju máli
miðaðar við fastmótaða og ó-
hagganlega stefnu, þá væri
stjórnmálalífinu í landinu öðru
vísi komið og lýðræði öflugra. En
í þessu efni er erfitt um vik, þar
sem við þurfum að búa við sam-
steypustjórnir. Þetta var jafn-
vel skárra fyrir nokkrum árum,
þegar ríkisstjórnir sögðu af sér
vegna þess að þær töldu sig ekki
geta framfylgt stjórnarstefnunni.
Það var þó stefna, en nú er ekki
því að heilsa lengur. í rauninni
eru stjórnarskipti nauðsynleg oft
og tíðum einungis til að koma
fram heppilegri stjórnarstefnu
fyrir þjóðarheildina. Má í því
efni minnast minnihlutastjórnar
Emils Jónssonar, sem tók við af
vinstri stjórninni. Aðgerðir henn-
ar þóttu sjálfsagðar og eðlilegar,
þótt hún gei'ði ekki annað en
það, sem vinstri stjórnin taldi
sig ekki geta framkvæmt. Sú
stjórn skerti t. d. kjörin, en ég
veit ekki annað en allir hafi tek-
ið þeirri minnihlutastjórn vel, af
því að fólk fann að hún greip í
taumana. Og það er kannski
þetta, sem er mergurinn málsins:
Hvenær sem stjórn þorir að
grípa í taumana og gera harðar
ráðstafanir í miklum vanda, þá
er hún vel liðin. Fólk hefur
tilhneigingu til að hlýða í svipt-
ingum stjórnarskipta. En það er
eins og erfiðlega gangi að læra
af því sem vel tekst.
Þá er það alveg fráleitt hvað
einstakir hagsmunahópar fá
miklu ráðið um stjórn landsins,
og hversu flokkarnir virðast fús-
ir að taka á sig eins konar ábyrgð
á asnaspörkum spekúlanta. Dæmi
eru til um það að einstakir
menn hafi notið fyrirgreiðslu,
sem skipti milljónum króna, og
týnt því öllu, og síðan hefur ver-
ið hægt að herma fyrir-
greiðsluna upp á stjórnmálaflokk
eða flokka. Svona pólitísk fjár-
festing gerir ekki annað en
veikja trú fólksins á flokkunum
og afla þeim fyrirlitningar, eink-
um hinna ungu. Dettur nokkrum
í hug að slík fjárfesting afli
flokkum atkvæða? Eða er um
einhverjar aðrar réttlætingar að
ræða, sem ekki liggja svo á
lausu? Ef ungt fólk er óánægt
með flokkana í dag, þá er það
fyrst og fremst vegna þess, að
þeir eru ekki nógu hreinir. Þeir
vanda ekki nóg til afskipta sinna,
og eru með alls konar frávik
vegna frekju einstaklinga. En
því heita þetta flokkar, að í þeim
eru þúsundir manna. Fyrir-
greiðslan við einstaklinga á að
fara fram á öðrum vettvangi.
Hún á að koma samkvæmt mati
peningastofnana, en ekki sam-
kvæmt þrýstingi. Flokkur er allt-
af fjöldastofnun, sem verður að
ástunda jafnræði.
Ég hef áður sagt að flokkarnir
hér á landi væru orðnir gamlir.
Aldri þeirra fylgja ýmis vanda-
mál, sem ungir menn telja óþörf
og vilja afnema eða breyta. Allir
vita um hina röksemdalegu deilu,
sem er líf og yndi stjórnmála-
manna. Það er deilt um tölur,
skýrslur og niðurstöður, alveg
eins og liggi gífurlega mikið við
að sanna ósannindi á andstæð-
inginn. Þó eru allir í sömu súp-
unni hvað þetta snertir. Upp á
síðkastið hafa deilur sem þessar
fengið á sig nýjan blæ. Tilkoma
sérfræðinga á hið pólitíska svið
á íslandi er nýtt tilbrigði, sem
stjórnmálamenn hafa verið fljót-
ir að grípa og notfæra sér.
Stjórnarandstaðan kvartar und-
an því að hún hafi ekki starfs-
aðstöðu né aðgang að sérfræð-
ingum. Kannski er það hót-
fyndni, en manni dettur í hug að
ástæðan sé sú, að þegar búið er
að afneita einhverri niðurstöðu-
tölu og stjórnarliðið teflir fram
sérfræðingi, þá vilji stjórnarand-
staðan líka geta teflt fram sínum
sérfræðingi. Um hinn endanlega
sannleika málsins virðist engan
varða í svona skollaleik. Og þá
komum við að þeirri spurningu,
hvort áróðursleg afstaða sé nauð-
synlegri einum flokki en sann-
leikurinn.
Ungt fólk í dag vill að flokk-
arnir séu opinskáir. Það vill að
þeir eigi engin launmál, hvorki
varðandi freka einstaklinga né
á hinu stóra pólitíska plani. Það
ríkir vantrú í herbúðum ungra
á, hvort gömlu flokkarnir séu
færir um að breyta starfsháttum
sinum til samræmis við þetta.
Eitt af því, sem gerir unga menn
tortryggna, er sá háttur í skipu-
lagi flokkanna að halda unga
fólkinu utan við raunverulega
stjórnmálastarfsemi, unz það er
orðið harðfullorðið, þrjátíu eða
þrjátíu og fimm ára, og reiðubú-
ið að láta af umbyltingum. Með-
limir í samtökum ungra manna í
stjórnmálaflokkunum ættu að ná
hámarksaldri þar tuttugu og
tveggja ára eða tuttugu og fimm
ára. Hitt hindrar eðlilega endur-
nýjun og elur á tortryggni,
vegna þess að fullþroska mönn-
um er haldið við það snuð, að
þeir eigi heima í ungra manna
samtökunum og þar eigi þeir að
vinna.
Ég drap á það áðan, að allir
borgaraflokkarnir væru orðnir
næsta líkir. Þetta gerir hinum
almenna kjósanda rnjög erfitt
um vik við að velja og hafna.
Kjósandinn hugsar sem svo, að
alveg sé sama hvern hann kýs af
þessum þremur flokkum, því að
þegar til kastanna komi muni
þeir allir stjórna eins. Hvort sem
þetta er nú rétt ályktun eða ekki,
þá er eitt víst, að þessi skoðun
er hættuleg bæði flokkunum og
lýðræðinu. Og ég sannast að
30