Samvinnan - 01.06.1969, Blaðsíða 52

Sverrir Kristjánsson:
VERSALASAMNINGARNIR
UNNIÐ STRÍÐ- GLATAÐUR FRIÐUR
Oftai’ en ekki mega mennirnir sanna það
í sögu sinni, að bilið er breitt milli orða
þeirra og athafna. Þegar litið er um öxl
eftir hálfa öld til Versalasamninganna verð-
ur þessi sögulega staðreynd bæði skýr og
átakanleg. Lloyd George, síðasta stórmenn-
ið í foringjaliði Frjálslynda flokksins brezka,
hefur í endurminningabók sinni um Ver-
salasamningana, The Truth About the Peace
Treaties — Sannleikurinn um friðarsamn-
ingana — borið þessari staðreynd ljósast
vitni. Og þó skorti ekki á viðleitni með þeim
mönnum, er stóðu að Versalafriðnum, til að
brúa þetta bil. Hinn brezki stjórnmálamað-
ur segir um þetta efni skemmtilega smá-
sögu frá þeim dögum, er sigurvegararnir
ræddu vandamál friðarins á ráðstefnunni í
París á öndverðu ári 1919. Það var á einum
fundi, að talið barst að Þjóðabandalagi því,
sem stofna skyldi. Wilson Bandaríkjafor-
seti, maðurinn með geistlega andlitsdrætti
guðspjallamannsins, tók að útskýra það fyrir
hinum svalköldu evrópsku stjórnmálamönn-
um, hvers vegna kristindómnum hefði mis-
tekizt að gera sínar háleitu hugsjónir að
veruleika. Forsetinn sagði: „Hvers vegna
hefur Jesú Kristi ekki tekizt til þessa að fá
heiminn til að fylgja kenningum sínum í
þessum efnum? Það er vegna þess, að hann
boðaði hugsjónina án þess að bera fram
neinar raunhæfar aðferðir til að framkvæma
hana. Það er fyrir þá sök, að ég legg fram
raunhæfa áætlun til að framkvæma mark-
mið hans.“ Clemenceau opnaði augun, stór
og dökk, og leit á þá sem viðstaddir voru
rétt eins og hann vildi sjá hvernig þessum
kristnu mönnum fundarins yrði við, er þeim
var sagt, hve lítils megandi Meistari þeirra
var.
Hið pólitíska Messíasarhlutverk Wilsons
hófst, er hann birti hin frægu „Fjórtán
stefnuatriði“ sín 8. janúar 1918. Þessi stefnu-
yfirlýsing Bandaríkjaforseta vakti heimsat-
hygli, bæði vegna hinna einstöku ákvæða
um nýja skipan ríkja, landshluta og þjóða
í Evrópu að loknu stríði, og þá ekki síður
vegna hinna hugmyndafræðilegu atriða um
nýjan og betri heim. En það var í þeim
síðartöldu stefnuatriðum, að mönnum hefur
þótt skjóta skökku við milli orða hins
bandaríska forseta og raunverulegra athafna
friðarfundarins í París. Wilson hefur jafn-
vel verið brugðið um helbera hræsni af
sumum sagnfræðingum — þó að ástæðu-
lausu: persónulega var hann sannfærður
um gildi boðskapar síns, þótt veruleikinn
yrði í mörgu á allan annan veg en hann
hafði ætlað.
Um eitt var friðarfundurinn í París 1919
með öllu ólíkur fyrri ráðstefnum sömu teg-
undar: við samningaborðið sátu sigurvegar-
arnir einir, hinir sigruðu voru þar ekki
staddir. Hinir sigruðu sömdu ekki. Þeirra
hlutverk var ekki annað en skrifa undir
þann sáttmála, er sigurvegararnir höfðu
komið sér saman um. Fyrir þá sök var þessi
fundur einstæður í diplomatískri sögu
Evrópu. Þó voru það ekki færri en 27 þjóð-
ir, er áttu fulltrúa á Parísarfundinum —
flestar ef ekki allar þær þjóðir, sem sagt
höfðu Miðveldunum stríð á hendur fyrr
eða síðar á ófriðarárunum. En meðal þess-
ara þjóða voi’u það stórveldin ein, sem
stjórnuðu umræðunum í Æðsta ráðinu, sem
svo var kallað. Þau voru fimm talsins:
Bandaríkin, Stóra-Bretland, Frakkland, íta-
lía og Japan. Hið síðasttalda stórveldi hafði
sig raunar lítt í frammi, svo að allar merk-
ustu ákvarðanir Parísarfundarins voru tekn-
ar í hópi fjögurra stjórnmálamanna, en þeir
voru Wilson Bandaríkjaforseti, Lloyd
George forsætisráðherra Bretlands, Clem-
enceau, forsætisráðherra Frakklands og Or-
lando forsætisráðherra Ítalíu.
í maímánuði 1919 höfðu sigurvegararnir
lokið við friðargerðina við Þýzkaland. Full-
trúum Þjóðverja var sýndur samningurinn
þá þegar, en öll mótmæli þeirra voru að
engu höfð og þeir áttu ekki annarra kosta
völ en skrifa undir hann. Sú athöfn fór
fram 28. júní 1919, á ártíðardegi þeim, er
skotin riðu af í Sarajevó 1914. En staðsett
var athöfnin í Speglasalnum í Versölum,
höll Loðvíks XIV. Clemenceau sat þar í for-
sæti, Wilson honum til hægri handar, Lloyd
George til vinstri. En þar sat einnig hin
gríska gyðja hefndar og endurgjalds; Ne-
mesis. í þessum sama sal höfðu þýzkir
furstar árið 1871 hyllt Vilhjálm I keisara
Þýzkalands. Nú á þessum degi reiðinnar
urðu fulltrúar Þjóðverja að skrifa undir
dauðadóm þýzka keisararíkisins.
Versalasamningurinn við Þýzkaland var
fyrstur þeirra friðarsáttmála, er gerðir voru
við Miðveldin. Samningurinn við Austurríki
var undirskrifaður í St. Germain (nálægt
París) 10. sept. 1919, við Búlgaríu var sátt-
máli gerður í Neuilly (útborg Parísar) 27.
nóv. 1919, Ungverjar undirrituðu sinn frið-
arsamning í Trianonhöllinni í Versölum 4.
júní 1920, og loks var dauðadómurinn yfir
Tyrkjaveldi undirskrifaður í Sévres 20. ág-
úst 1920. Hinn síðastnefndi sáttmáli varð
þó aldrei annað en blekið og pappírinn.
Friðargerð og friðarkostir, hin nýja Evrópa.
í pólitískum stefnuyfirlýsingum sínum
hafði Wilson Bandaríkjaforseti boðað að
afnema skyldi ailt leynimakk og alla laun-
ung svo vel við friðargerðina sem í öllum
samskiptum þjóða á milli, að þjóðir og
þjóðabrot skyldu hafa fullan sjálfsákvörð-
unarrétt til að ráða pólitískri tilveru sinni
og að stofna skyldi Bandalag með öllum
þjóðum, er tæki að sér að vernda sjálfstæði
og helgi ríkja, hvort sem þau væru stór eða
smá. í reynd fór þó svo, að Parísarfundur-
inn varð í flestum efnum æði líkur Vínar-
þinginu, sem setið hafði á rökstólum og
skipt upp Evrópu einni öld áður: það var
makkað og braskað á bak við tjöldin um
lönd og landamæri og þjóðernisminnihluta
og raunverulegum sjálfsákvörðunarrétti
ekki beitt nema með undantekningum. Þótt
Wilson væri sagnfræðingur að mennt virð-
ist hann hafa verið undarlega fáfróður um
hin flóknu sögulegu vandamál Evrópu. Hann
kom til Parísarfundarins með fáar aðrar
hugmyndir um friðargerðina en stofnun
Þjóðabandalagsins og raunar hafði hann
ekki heldur gert sér grein fyrir því nema
í einföldustu útlínum. Hann var því alls
ekki vel fallinn til að ráða fram úr þeim
vandamálum, sem honum bárust nú á hend-
ur. Þessi vandamál urðu því flóknari fyrir
Evrópa árið 1914. Strikuðu svœðin eru Miðveldin þrjú.
52