Samvinnan - 01.06.1969, Blaðsíða 51

„Meira þarf til þess að nema land og reisa byggð en halda velli á þeim
stöðum þar sem fólk hefur búið til langframa og mikið á sig lagt til
þess að þar mœtti vera mannabyggð."
margar greinar iðnnáms verða
ekki stundaðar annars staðar.
margir verða að leita þangað til
menntaskólanáms, og loks er há-
skólinn þar.
Foreldrar, sem hafa hug á að
koma börnum sínum til náms, er
ekki verður stundað utan Reykja-
víkur, sjá margir ekki aðra leið
fæi-a til þess en flytjast þangað
sjálfir með þeim, og þó að þeir
geri það ekki, flytjast þeir iðu-
lega á eftir þeim, því að þeir,
sem ljúka sérnámi eftir svo
langa dvöl í Reykjavík, eru oft
orðnir þar rótfastir þegar því
lýkur. Langskólamenn, að
minnsta kosti háskólaborgarar,
virðast ógjarna vilja starfa úti á
landsbyggðinni, svo sem ráða má
af því, hve víða vantar lækna,
presta og sýslufulltrúa. Að þeir
gefi sig að útgerð, verzlun eða
iðnrekstri er svotil algjör und-
antekning, nema þá lögfræðing-
ar og viðskiptafræðingar í
Reykjavík.
Fleira leggst á þessa sömu
sveif. í Reykjavík eru bæki-
stöðvar landssamtaka allra, þang-
að fer obbinn af happadrættis-
ágóða af öllu landinu, og þar eru
hjálparstofnanirnar, þar eru
einnig flestar heildverzlanirnar,
olíufélögin og vátryggingafélögin
sem hafa meiri eða minni hagn-
að af viðskiptum sínum við fólk
víðsvegar um landið.
Allir höfuðbankar eru í
Reykjavík með aragrúa starfsliðs
og gífurlega fjárfestingu í stór-
byggingum á seinni árum. í sí-
vaxandi mæli hafa forráðamenn
þeirra lagt kapp á að ná tangar-
haldi á sparisjóðum úti á landi,
og allt stefnir að því að um-
ráðin yfir nálega öllu sparifé
landsmanna verði í Reykjavík
með takmörkuðu valdi útibús-
stjóra úti á landi til þess að veita
lán, svo að nokkru nemi. Loks
eiga þeir, sem búa hið næsta
öllum hinum æðstu og áhrifa-
mestu embættismönnum og að-
setri sjálfrar ríkisstjórnarinnar,
hægara um vik að koma óskum
sínum og kröfum á framfæri á
þann hátt, er hrífur, og bera oft
meira úr býtum og fá betri fyrir-
greiðslu, fyrir þær sakir, en hin-
ir, sem fjær eru. Auk þess gjalda
þeir vafalaust þess iðulega, að
þá, sem völdin hafa, skortir
hreint og beint kunnugleika á
högum þeirra og þörfum og hafa
ekki þá samúð, er náin kynni
vekja.
Allt á þetta sinn þátt í að-
streymi fólks til Reykjavíkur.
Þar kemst unga fólkið í allskon-
ar þjónustustörf. Þar eiga roskn-
ir menn hægara um vik en ann-
ars staðar að fá létta vinnu við
hæfi sitt og flytjast margir þang-
að af þeim sökum á efri árum,
svo sem sjá má um langflesta
embættismenn sem komast yfir
aldurstakmark. Þar sem aðstreym-
ið veldur því, að húsaleiga er
dýrari í Reykjavík en víðast ann-
ars staðar og verðlag á húsum
hærra og tryggara, leggja marg-
ir, sem peninga eiga og aðstöðu
hafa, fjármuni sína fremur í
íbúðarhúsnæði þar en úti á landi
í þorpum eða kaupstöðum, þar
sem íbúafjölgunin er lítil eða
jafnvel nálega engin. Þannig
kemur höfuðstaðnum enn hjálp.
Afleiðingin af þessu öllu getur
ekki orðið nema ein: Lands-
byggðin fær ekki veitt viðnám.
Leikurinn er svo ójafn, að hún
hlýtur að lúta í lægra haldi. Það
af fjármunum sem rennur aftur
héðan út um landið er ekki nema
brot af því, sem áður hafði verið
þaðan tekið. Þessu mun fara
fram, þar til þorrin er upp-
spretta fólks og fémuna utan
Reykjavíkursvæðisins, ef mis-
mununin verður ekki leiðrétt.
Án þess mun að engu haldi
koma, þótt fleygt verði í fumi
og fáti einhverjum fúlgum í ein-
stök byggðarlög, þegar allt er að
komast í óefni. Ríkisvaldið verð-
ur að ganga á undan og dreifa
stofnunum sínum og þjónustu-
fyrirtækjum. Tæpast eru til nein
rök, sem eitthvað vega, er hníga
að því, að yfirstjórn vegamála
og vita- og hafnarmála með skrif-
stofum sínum, teiknistofum og
verkstæðum þurfi endilega að
vera í Reykjavík. Hið sama er
að segja um yfirstjórn skipulags-
mála og sveitarstjórnarmála.
Sumar deildir stjórnarráðsins
gætu hæglega verið annars stað-
ar. Og er margt því til fyrirstöðu
að biskupinn hafi aðsetur í Skál-
holti, eins og eitt sinn var mjög
til umræðu? Margt fleira má
nefna, en hér látið staðar numið.
Það kunna að hafa legið til
þess gild og góð rök að þessum
stofnunum var í öndverðu valinn
staður í Reykjavík, en tímarnir
hafa breytzt og samgöngur og
fjarskiptatæki eru nú með þeim
hætti, að erfiðleikalítið á að
vera að staðsetja margar stofn-
anir utan Reykjavíkursvæðisins.
Svipað mun vera uppi á ten-
ingnum, ef litið er til skólanna.
Háskólinn er í húnæðisvandræð-
um, og stúdentagarðar eru ónóg-
ir, svo að vægt sé til orða tekið.
Varla er neitt því til fyrirstöðu,
nema gamall vani, að byrjunar-
námið fari að einhverju leyti
fram annars staðar, t. d. á Akur-
eyri, og þar gætu jafnvel sumar
deildir verið að öllu leyti. Það
má stinga upp á guðfræði, við-
skiptafræði, lögfræði eða B.A.
deild, er að nokkru eða öllu leyti
gætu verið utan Reykjavíkur.
Kennaraskólabyggingin er ekki
komin upp nema að nokkru. Ein-
hver hluti þess skóla gæti sem
bezt starfað úti á landi, með því
líka að óhæfilega stórir og fjöl-
mennir skólar munu reynast
þungir í vöfum og örðugir í
stjórn. Húsmæðrakennaraskólinn
og Tækniskólinn væru eins ve’.
settir annars staðar. Og þannig
mætti á fleira benda.
Landið utan Reykjavíkursvæð-
isins verður einnig að njóta jafn-
réttis um sjúkrahúsbyggingar,
hjúkrunarheimili, elliheimili,
hjálparstofnanir og endurhæf-
ingarstöðvar, en því fer fjarri,
að svo hafi verið, jafnvel þótt
fé til þessara mála hafi verið
safnað með einum eða öðrum
hætti um land allt.
Raforkuverin eru einhverjar
mikilvægustu undirstöður allra
framfara. En einmitt í raforku-
málunum hafa stórir landshlutar
orðið hrapallega út undan.
Jafnhliða því að byggðarlög
utan Reykjavíkursvæðisins fá
réttmæta hlutdeild í ríkisstofn-
unum ýmsum og skólum, verður
að ráðast i stórvirkjanir, sem
miðla mikilli orku á hóflegu
verði. í kjölfar þess hlýtur að
koma veruleg aðstoð við nýjan
iðnað af ýmsu tagi, er getur orð-
ið sterk stoð eða undirstaða
byggðakjarna, sem aftur verður
líkt og lífakkeri heilla héraða og
stöðvar óeðlilegan og óæskilegan
brottflutning á fjarlægar slóðir.
Þar verða að koma til hagstæð
lán með hóflegum vöxtum til
langs tíma. Trúlega yrði einnig
að selja rafmagn í hinum af-
ræktu landsfjórðungum á lægra
verði að minnsta kosti fyrst í
stað, unz þau hafa náð viðhlít-
andi samkeppnisaðstöðu eftir
það misræmi, er þeim hefur ver-
ið boðið um langt skeið. Fjölga
verður uppskipunarhöfnum, þar
sem útlend vara er sett í land,
beint úr millilandaskipum, og
margt fleira þarf að lagfæra til
að jafna aðstöðuna og draga úr
misræmi því sem nú er.
Þegar árangur þessarar stefnu-
breytingar væri kominn í Ijós í
vaxandi mannfjölda í sterkum
byggðakjörnum er líka sennilegt,
að betur muni ganga en verið
hefur að fá lækna og aðra emb-
ættismenn til starfa úti um
land, og þá mun líklega félagslíf
glæðast, er unga fólkið getur
stundað þar skóla og gengið í at-
vinnu heima fyrir, fjölbreyttari
en nú er. Því er svo farið, að
hér leiðir eitt af öðru.
Það er ætíð auðvelt að kasta
sökinni á þennan eða hinn aðil-
ann, þegar eitthvað fer úrskeiðis.
Það má benda á valdamennina í
þjóðfélaginu, embættismennina
og stjórnmálamennina og saka
þá um blindu og sinnuleysi. Hér
eru þó margir samsekir. Þótt
mikið hafi verið rætt um þá
fólksflutninga, sem átt hafa sér
stað að undanförnu, hefur ekki
mikið verið að því gert að brjóta
málið til mergjar og þaðan af síð-
ur hefur nokkurn tíma verið
gripið til skipulegra varna. Sjálft
fólkið, sem býr utan Reykjavík-
ursvæðisins, hefur einnig verið
of tómlátt. Það hefur haldið mál-
um sínum linlega fram og látið
misbjóða sér í mörgu. Þetta fólk
skiptir sér í marga stjórnmála-
flokka eins og aðrir landsmenn,
en stundum er tryggðin við
flokkinn orðin yfirsterkari þörf
og jafnvel nauðsyn byggðarlags-
ins, kaupstaðarins eða fjórðungs-
ins alls. Lítil brögð eru að því,
að það bindist sterkum samtök-
um ofar flokkaaðgreiningu um
brýn hagsmunamál og réttlætis-
mál. og standi við þau með þeim
hætti, að hrífa megi.
Ert þú ekki, lesandi góður,
sammála mér í því að nú séu
kannski senn síðustu forvöð til
að aðhafast eitthvað sem um
munar? Ég tel það réttlætismál
og það er þjóðfélaginu öllu fyrir
beztu að stöðva þá þróun sem
verið hefur í þessum málum og
snúa vörn í vel skipulagða sókn.
Því fsland er alls ekki of stórt
fyrir okkur, ef við byggjum það
skipulega. ♦
51