Samvinnan - 01.02.1970, Blaðsíða 21

niðri loga eldar sjálfstæðrar
pólitískrar vitundar yfirgnæfandi
meirihluta æskumanna, og er erf-
itt að spá fyrir um framvindu
mála.
í íslenzkum fjölmiðlum hefur
fátt óbrenglað verið sagt um
æskulýðsuppreisnir vorra tíma.
Samkvæmt æsifréttatízku þeirra
hefur þjóðfélagsgagnrýni æsku-
fólks verið látin kyrr liggja, en
það eitt talið fréttnæmt ef fas-
ískum lögreglusveitum er sigað
á mótmælendur í því skyni að
berja niður skoðanir þeirra. Er
þá gjarna talað um „ofbeldi stúd-
enta“, „stúdentaóeirðir“. Þá
sjaldan talið berst að gagnrýni
æskumanna, er réttmæti hennar
yfirleitt viðurkennt, en því prjón-
að við í skyndi, að engin ástæða
sé fyrir íslenzkt æskufólk að
haga sér svona, hér séu allt aðrar
aðstæður. Vil ég aðeins bera
saman nokkur atriði, sem helzt
hafa orðið stúdentum erlendis
ásteytingsefni, við aðstæður hér.
íslenzkt efnahagskerfi ánetjast
óðum vestrænum iðnaðarþjóðfé-
lögum. Þó að hér ráði enn tiltölu-
lega friðsamur smákapítalismi,
verður þess væntanlega ekki
langt að bíða að upp rísi fjöldinn
allur af auðhringaverksmiðjum.
Þar með hafa skollið á samfélags-
hættir firringarinnar, þar sem al-
þýða manna er þrælar fram-
leiðslunnar, háðir eigin þrældómi
vegna neyzlunnar, sem sífellt
verður áþreifanlegri í þjóðfélagi
okkar.
Skólamál eru í enn meiri
ólestri hér en í nágrannaríkjun-
um. Við Háskólann eru aðeins
deildir til undirbúnings undir
embætti, og reynt að láta stúd-
enta aðlagast kerfinu átakalausar
en nokkurs staðar annars.
Kennsluaðferðir í íslenzkum skól-
um eru langt frá því að efla sjálf-
stæða hugsun og mat.
íslenzk pólitík er gegnrotin.
Vinstrisinnaðir flokkar hafa sam-
græðzt valdastéttum. í öllum
flokkum eru ólýðræðisleg vinnu-
brögð sem miða að áframhald-
andi valdaaðstöðu toppmanna.
Allir vinsti'iflokkar eiga hag sinn
undir kerfinu og lifa afætulífi á
samtökum alþýðu, Alþýðuflokk-
urinn á ríki og verkalýðshreyf-
ingu, Framsóknarflokkur á sam-
tökum bænda og samvinnuhreyf-
ingu, Alþýðubandalag á verka-
lýðshreyfingu og flokksstofnun-
um. Stofnun Samtaka frjáls-
lyndra er einungis tilraun til að
skapa nokkrum forkólfum betri
bitlingaaðstöðu.
Fréttabjónustan er hér verri
en víðast hvar. Ein helzta kveikj-
an að þýzku stúdentahreyfingunni
var einokunarhringur blaðakóngs-
ins Axels Springers. Bentu þeir
á að væru svo mikil völd yfir
skoðanamyndun á einni hendi,
hlytu þau að leiða til misnotkun-
ar. Á íslandi búum við við þá
staðreynd, að eitt blað hefur mun
meiri hlutfallslega útbreiðslu en
allur Springerhringurinn í Þýzka-
landi. Ægivald Morgunblaðsins er
enn skuggalegra fyrir þá sök að
blaðið er eign stjórnmálaflokks,
sjálfra miðstöðva valdastéttarinn-
ar. Og enn svertist myndin þegar
með er talið hve íslenzk blaða-
mennska er á lágu stigi. Sjón-
varpið er sams konar heilaþvott-
arapparat, hefur m. a. mikinn
meirihluta erlends fréttaefnis frá
Bandaríkjunum. Báðir þessir að-
ilar, Sjónvarpið og Morgunblað-
ið, eru oft kaþólskari en páfinn,
þau eru mun ofstækisfyllri en
sjálf málgögn bandarískrar borg-
arastéttar.
í alþjóðamálum hafa íslending-
ar löngum verið attaníossar arð-
ræningja, gefa þeim sem standa
fyrir þjóðarmorði á fátækri as-
ískri bændaþjóð land undir her-
stöð, eru í hernaðarbandalagi
með fasistaríkjum og styðja alls
staðar á alþjóðavettvangi málstað
kúgunar og ofbeldis (nægir þar
að benda á Sameinuðu þjóðirn-
ar).
Hér hef ég tínt til nokkra þætti
íslenzks þjóðfélags, sem svipar
mjög til þeirra aðstæðna sem
komu af stað hinum öflugu þjóð-
félagshræringum æskumanna á
Vesturlöndum. Niðurstaða mín er
sú, að í flestum höfuðdráttum
líkist íslenzkt þjóðfélag þeim
ríkjum þar sem óánægjan var
sterkust, og að því leyti sem þjóð-
félag okkar er ólíkt þeim, stend-
ur til að þurrka þann mismun út
á næstu árum. Nýkapítalismann
á að festa í sessi með innrás er-
lends fjármagns. Það sem einkum
kemur til með að verða frábrugð-
ið með baráttu hérlendis og í ná-
grannaríkjum er, að andstætt
alþjóðlegum takmörkum æsku-
lýðs í stærri ríkjum hlýtur inn-
lend barátta gegn nýkapítalisma
að markast mjög af þjóðfrelsis-
baráttu. Smæð landsins. atvinnu-
hættir dreifbýlisins hljóta að
hafa nokkuð mikið að segja, en
á höfuðborgarsvæðinu eru sam-
félagseinkennin svo lík nágranna-
ríkjunum (m. a. það sem að
námsmönnum snýr), að baráttan
er líkleg til að fara fram á svip-
aðan hátt. Félagsleg aðstaða
námsmanna er svipuð því sem
gerist á Vesturlöndum almennt,
einna helzt setur sumaratvinna
æskumanna strik í reikninginn,
þar sem hún boðar í senn sjálf-
stæði æskunnar á lægri aldurs-
stigum en í nágrannalöndum og
þó nokkra aðlögun að neyzlu-
þjóðfélagi.
Ég tel engan vafa á því að ís-
lenzkir námsmenn muni innan
skamms hefja virk þjóðmálaaf-
skipti. Ástæða þess, hve lítið
hefur borið á þeim enn, er fyrst
og fremst stórt hlutfall stúdenta
er nema erlendis. Þangað fara
nær allir þeir er ekki hyggja á
embættisstörf innan kerfisins,
m. ö. o. þeir sem líklegastir eru
til að hefja þjóðfélagsgagnrýni.
En einmitt vegna sumaratvinnu
yngri skólanema og þarfafleið-
andi sjálfstæðis þeirra má telja
líklegt að menntaskólanemar
muni taka að sér hlutverk stúd-
enta, a. m. k. í fyrstu. (Einnig má
benda á að stúdentsaldur er
hærri hér en víðast hvar.) Fyrstu
merki þjóðmálaafskipta mennta-
skólanema eru þegar farin að
sjást: Hörð hagsmunabarátta,
mikill áhugi á Víetnam-mótmæl-
um, pólitísk væðing á byrjunar-
stigi. Vegna mikillar fjölgunar á
menntaskólastiginu, en stöðnunar
Háskólans, er félagsleg óvissa
menntaskólanema meiri en fyrr,
við þeim blasa ekki lengur feitar
stöður. Verði þjóðfélagsþróunin
lík því sem við má búast, er auð-
velt að spá fyrir um næstu fram-
þróun pólitískra afskipta þeirra.
Hagsmunabaráttan mun harðna
og andstaðan gegn þjónshlutverki
við valdastéttir æ meir verða sett
á oddinn. Eftir neikvæðar við-
tökur sífellt er líklegt að bera
fari á smáskærum og óhlýðni við
kerfið. Hafi valdhafar ekki lært
af reynslu erlendra stéttarbræðra
sinna, munu þeir siga lögreglunni
á tiltölulega friðsamar mótmæla-
aðgerðir. Mótmælendur reka sig
betur á fréttafalsanir Morgun-
blaðs og Sjónvarps, er þessir að-
ilar taka upp vörn fyrir valdhafa.
Innihald baráttunnar verður sí-
fellt pólitískara, sambúðin við
kerfið verður stöðugt hlaðnari
sprengiefni. Engum hinna stærri
stjórnmálasamtaka mun takast að
færa þróunina sér í nyt vegna
sterkra tengsla þeirra allra við
kerfið. Hvort óánægjan brýzt út
í götubardögum er erfitt að segja
til um. Það eina sem hægt er að
segja til um er það, að æ fleiri
tileinka sér byltingarsinnaða vit-
und, og án efa munu íslenzkir
æskumenn fyrr eða síðar standa
frammi fyrir sama vanda og er-
lendir samherjar þeirra nú: Eiga
þeir að ganga til samstarfs við
verkalýðsstéttina og eiga á hættu
aðlögun að kerfinu eða eiga þeir
að reyna enn um sinn að standa
á eigin fótum og eiga það á
hættu að gerast hættulaus
kredduhópur? Af „næstumbylt-
ingunni" í Frakklandi 1968 hljóta
allir að draga þá lærdóma, að
námsmönnum einum tekst aldrei
að breyta þjóðfélaginu svo
nokkru nemi, verkalýðurinn þarf
einnig að þekkja sinn vitjunar-
tíma. Gestur Guðmundsson.
Friðrik Guðni Þórleifsson:
HESTAVÍSUR
Aðskiljanleg gerast
þau nú þingmannsefnin
Rauður minn var einu sinni
sterkur og stór
og mikið gekk nú heyskapurinn
vel í þann tíð
og gaman var að smala á’onum
hraustum í fótunum
fallegum á tagl og fax
og svo var líka annar hestur
ofurlítið skjóttur
það var sem mér þótti verst
að hann skyldi lenda
á glapstigum með honum Blakk
sem dregur stjórnartaumana
yfir holt og hæðirnar
er sýknt og heilagt að tapa sér
í hinar og þessar keldur
og láta hross úr öðrum sveitum
draga sig á þurrt
skyldi mega búast við
snörpum sprettum og hófahreggi
minn þá Bleikur rennur
hann er nú reyndar ekki nema
bandvanur ennþá trippið
Gráa merin hefur
ennbá ailan gang
og heldur sinar eigin götur
hringinn í kringum strútinn
hvernig skyldi nú þingsmanns-
efnunum
ganga að ríða þessum
terleikum til atkvæða?
17