Samvinnan - 01.02.1970, Blaðsíða 22

Gestur Jónsson:
Hlutverk fjölmiðla
Ungt fólk er sá þjóðfélagshóp-
ur, sem opnastur er fyrir hvers
kyns ytri áhrifum. Sú íhaldssemi
sem lífsþægindin og reynslan
hafa skapað hjá eldri kynslóðinni
hefur enn ekki fest rætur hjá
því. Það er því eðlilegt að frjó-
ustu og oft byltingarkenndustu
hugmyndirnar verði til meðal
þessa hóps, sem enn hefur
ómengaða heilastarfsemi. En þó
sú áhrifagirni og það hispurs-
leysi sem einkenmr þennan hóp
sé tvímælalaust mikill kostur,
býður það ákveðinni hættu heim.
Þeirri hættu að áhrifagirni ung-
menna sé notuð eða öllu heldur
misnotuð á miður æskilegan
hátt af þeim öflum sem ráða
sterkustu fjölmiðlum landsins.
Gegn þessari hættu verður ríkis-
valdið ásamt þegnum landsins að
berjast, ella mun hugsanlegur
doði leggjast yfir þann hóp sem
gæti verið vakandi. Hér tel ég
að stjórnvöld hafi brugðizt og
hyggst skýra það nokkrum orð-
um.
Ríkisvaldið ræður tveim
stærstu fjölmiðlum landsins, þ. e.
hljóðvarpi og sjónvarpi. Þessi
tæki ná til næstum allra einstakl-
inga þessa lands og gætu haft
á þá gífurleg áhrif með frétta-
flutningi sínum. Nú er það svo
að báðar þessar stofnanir eru
rígbundnar af svokölluðu „hlut-
leysi“, hugtaki sem túlka má á
marga vegu. Sá skilningur virðist
þó ríkjandi að hlutleysi merki
það sama og skoðanaleysi, og er
fréttaþjónusta fyrrnefndra stofn-
ana samkvæmt því. Álitið er
hlutleysislegra að þegja, þegar
hápólitísk mál ber á góma, en
gefa hlustendum tækifæri á að
skyggnast djúpt inn í kjarna
þeirra. Afleiðingin er sú að í mál-
um eins og t. d. harmleiknum í
Víetnam eru aðalfréttirnar tölur
um upploginn fjölda fallinna
hermanna, endalaus runa mynda
af illa útleiknum líkum jafnt
karla, kvenna og barna, ásamt
því að lýst er nákvæmlega nýj-
ustu vopnum sem koma til með
að vinna í þágu dauðans. Frétta-
skýringar eru nánast engar, og
þá helzt þær sem talsmenn hinna
stríðandi aðila hafa birt um at-
burðinn. Þessir talsmenn, sem
svo gjarnan er vitnað í, gegna
því hlutverki einu hjá yfirboð-
urum sínum að ljúga þannig að
áróðursgildi fregnarinnar verði
sem mest og ættu því að vera
sniðgengnir af öllum ábyrgum
aðilum. Fréttir sem þessar þjóna
engum tilgangi, nema helzt þeim
að deyfa þá virðingu, sem menn
bera fyrir mannslífinu, og svæfa
siðferðiskennd þjóðarinnar. Al-
vörufré'ttastofnun ber að reyna
að vekja almenningsálit gegn
hvers konar óhæfu og spillingu,
og það gerir hún bezt með því
að koma á framfæri skoðunum
sem flestra málsmetandi manna,
hvaðan úr heiminum sem þeir
eru og hverjar skoðanir sem þeir
kunna að hafa. Á þann hátt ein-
an er unnt að mynda þann um-
ræðugrundvöll sem er forsenda
sterks og vakandi almennings-
álits. Hér á íslandi hafa fjöl-
miðlar ríkisvaldsins gjörsamlega
brugðizt þessu hlutverki sínu, og
kemur því til kasta annarra fjöl-
miðla að hafa áhrif á skoðana-
myndunina. Slíkir fjölmiðlar eru
þó miður heppilegir til þeirrar
starfsemi, þar sem þeir lúta oft-
ast stjórnmálaafli, sem hagræðir
fréttum sér í hag og útilokar þær
sem gætu skaðað eigið skinn. Má
segja að þetta gildi um öll ís-
lenzku dagblöðin. Þegar ofan á
þetta bætist að eitt blaðanna hef-
ur meiri útbreiðslu en öll hin til
samans og getur falsað frétta-
flutning sinn mjög í skjóli þess
að andsvör smærri blaðanna
verði virt að vettugi, eða komi
fyrir einskis manns sjónir, má
segja að frjáls skoðanamyndun
sé í hættu. En þar sem frjáls
skoðanamyndun er undirstaða
lýðræðis, verða hinir ríkisreknu
fjölmiðlar að vakna af svefni
sínum og hefja flutning frétta
sem eru annað en innantóm orð.
Hlutverk fjölmiðla er ekki að
hugsa og dæma fyrir fjöldann,
heldur að mata hann á öllum
þeim fróðleik sem að gagni
mætti koma við að skapa umræð-
ur. Umræður sem byggðar verði
á vitneskju en ekki áróðri. Fyrir
þessu verður ungt fólk að berjast.
Gestur Jónsson.
Guðmundur G. Þórarinsson:
Vangaveltur
um skattalöggjöfina
Margt bendir til þess, að ís-
lendingar hafi ekki fylgzt með
þeirri þróun, sem orðið hefur í
efnahags- og viðskiptamálum í
heiminum. Við höfum lagt höfuð-
áherzlu á að fylgjast með á
tæknisviðinu og reist mannvirki,
sem jafnast á við það er bezt
þekkist annars staðar, en nýting
þeirra er oft lítil sem engin. Fá-
um þjóðum er þó brýnna en okk-
ur að nota handbært fjármagn á
sem hagkvæmastan hátt. Jafn-
framt eru margir þeirrar skoð-
unar, að gildandi löggjöf, svo sem
skattalög og tollalög, hafi nei-
kvæð áhrif á þróun efnahags- og
atvinnulífs. Löggjafinn mótar
með lögum og reglugerðum þann
ramma, sem starfa verður innan.
Það er því mikið í húfi, að vel sé
til vandað.
Mönnum hefur að undanförnu
orðið tíðrætt um hlutafélagalög-
gjöfina og skattlagningu hluta-
félaga. Eins og flestir vita, geng-
ur illa að fá íslendinga til þess
að leggja fé í atvinnurekstur,
nema þeir beinlínis starfi við
hann sjálfir eða stjórni honum.
Þessu veldur að sjálfsögðu margt.
FYrirtækjadauði er með eindæm-
um á íslandi og gjaldþrot lítt
rannsökuð, þannig að algengt er,
að menn tapi því fé, sem þeir
leggja í slík fyrirtæki. Raunar
er verndun minnihlutans eitt að-
alvandamálið í þessu fyrirtækja-
formi. Ofan á það bætist, að arð-
vonin er næsta lítil. Hlutafélagi
er t. d. heimilt að greiða 10%
arð af hlutafé. Arðurinn er hins
vegar skattskyldur, og eins og
skattstiginn er nú, mundi hluta-
fjáreigandi í flestum tilfellum
greiða 50%—60% arðsins í
skatta. Hlutafjáreigandi fengi því
í sinn hlut aðeins 4—5%. Legði
hlutaðeigandi hins vegar fé sitt
inn á sparisjóðsbók, fengi hann
greiddan 7—8% skattfrjálsan arð.
Ef nú rekstur hlutafélagsins
gengi vel og það gæti greitt
hlutafjáreigendum meiri arð,
kemst lítill hluti arðsins alla
leið. Setjum svo, að fyrirtækið
hugsaði sér að deila út arði,
þannig að í hlut ákveðins hluta-
fjáreiganda kæmu 100 þús. kr.,
þá yrði fyrirtækið fyrst að greiða
af þessum 100 þús. kr. um 50%
í skatta. í hlut hluthafans kæmu
því ca. 50 þús. kr., sem bættust
við tekjur hans. Hann yrði síðan
að greiða ca 50% af fénu í
skatta, svo eftir yrðu um 25 þús-
und kr. Þarna er um að ræða
tvísköttun arðsins, og hafa menn
mikið um þetta mál rætt og de;lt,
og sýnist sitt hverjum. Margir
vilja láta afnema tvísköttunina,
en eru ekki á eitt sáttir, hvort
skattleggja skuli arðinn hjá fyrir-
tækinu eða hluthafanum. Hafa
margir bent á, að með því að
gera hlutafjárarði jafnhátt undir
höfði og sparifjárarði, þ. e. a. s.
að gera þann 10% arð, sem
hlutafélag nú má greiða, skatt-
frjálsan og afnema jafnframt tví-
sköttun þess arðs, sem hlutafélag
getur greitt fram yfir 10%, megi
gjörbreyta peningastrauminum í
þjóðfélaginu. í stað þess að
leggja fé sitt í banka, mundu
menn leggja þá í þau fyrirtæki,
sem mesta von gæfu um arð.
Traustustu og bezt reknu fyrir-
tækin yrðu þannig óháðari lána-
stofnunum. Eins og nú er, eru
flest fyrirtæki háð bönkunum
bæði um stofn- og rekstrarfé, en
útlán bankanna þykja nokkuð til-
viljanakennd.
Því heyrist oft fleygt, að ís-
lendingar búi við undarlegt sam-
bland af kapítalisma og kommún-
isma í atvinnurekstri sínum. Bezt
reknu fyrirtækin berjast fyrir
tilveru sinni eftir lögmálinu um
að sá sterkasti og duglegasti
muni lifa, en hin fyrirtækin, sem
ramba á gjaldþrotsbarmi, eru
ríkisrekin gegnum lánastofnanir.
Sú skoðun er almenn, að bank-
arnir hafi með andvaraleysi
drepið niður atvinnurekstur í
landinu. Dæmi eru til um það, að
einstaklingur hefur reist fyrir-
tæki í ákveðinni grein og gengið
reksturinn vel. FT.jótlega fá 5 til
6 aðrir áhuga á rekstri sams kon-
ar fyrirtækis, og allir vilja græða.
Þessir aðilar fara í bankana, og
allir fá þeir lán til þess að stofna
fyrirtæki. En grundvöllur fyrir
svo mörgum fyrirtækjum af
sama tagi er enginn, og hálfu ári
síðar eru þau öll komin á höfuðið,
og landið situr uppi með fjárfest-
ingu í vélum frá þeim öllum.
Því hlýtur að fylgja mikil
ábyrgð að ráðstafa sparifé lands-
manna, og ýtarlegar athuganir
þurfa oft að liggja að haki
ákvörðunum.
Athyglisvert er, að í samning-
um við svissneska álfélagið var
brugðið út af íslenzku hlutafé-
lagalöggjöfinni í tveimur atrið-
um, þ. e. einn aðili má eiga allt
hlutaféð, og stjórnendur fyrir-
18