Samvinnan - 01.02.1970, Blaðsíða 54

stjórna nú stjórnmálamenn sem hlutu mót-
un á tímabilinu 1930 til 1950. Sífelld axar-
sköft þeirra og vanrækslusyndir stafa tví-
mælalaust að einhverju leyti af því, að lær-
dómar frá árum heimsstyrjaldarinnar síðari
og fyrsta skeiðs kalda stríðsins eru ekki
heppilegt leiðarljós á yfirstandandi tímum.
Það gerir svo illt verra, að upphefðinni
fylgir venjulega vænn skammtur af hroka,
einkum gagnvart þeim sem leyfa sér að
draga í efa að valdsmaðurinn sem í hlut á
hafi fullnægjandi þekkingu á því sem hann
fjallar um. Og jafnvel þótt forustumaðurinn
hafi þroska til að halda sjálfbirgingsskap
í skefjum, veita skyldustörfin honum
nauman tíma til að fylgjast með á þeim
mörgu sviðum, þar sem hann hlýtur að láta
til sín taka.
Aftur á móti innræta menntastofnanir
sem það nafn eiga skilið nemendum sínum
nú fyrst af öllu, að þeir verði ekki fyllilega
starfshæfir til langframa hver í sinni grein,
nema þeir temji sér framhaldsnám í ein-
hverri mynd starfsævina á enda. Því er
meira að segja haldið fram í fyllstu alvöru,
að forstöðumenn vísindastofnana eigi að láta
af störfum milli fertugs og fimmtugs, svo
þar ráði ætíð ferðinni menn á frjóasta og
afkastamesta skeiði. Ekki er von nema ein-
hversstaðar hrikti í, þegar mannfélag sem
um aldaraðir hefur tamið sér að taka mið
af vizku ellinnar, kemst í þá aðstöðu að
ungviðið er fullt eins líklegt til að geta
veitt haldbeztu leiðsögnina í afdrifaríkum
málum.
Æska nútímans virðist einkum hafa lært
tvennt af reynslu næstu kynslóða á undan.
Annað er tilgangsleysi þess að ætla sér að
gera og framkvæma áætlun um hið full-
komna þjóðfélag. Viðfangsefnin sem þróun-
in ber með sér verða ekki séð fyrir. Hinn
lærdómurinn er, að engin ástæða er til að
sætta sig við rangsnúið fyrirkomulag fyrir
þá sök að arfhelgir hagsmunir og venjur
styðja það. Engin stofnun fær lengur stað-
izt, þegar hennar tími er liðinn. Við fram-
tíðina fær engmn ráðið, en á líðandi stund
gefst tækifæri til að móta framvinduna.
Þegar á allt er litið, gegnir furðu hve
djúp spor uppreisn æskunnar hefur markað
á fáum árum. Hún hefur átt meginþátt í að
binda endi á valdaferil tveggja ráðríkustu
stjórnenda sem kom:zt hafa á valdastól í
meiriháttar ríkjum síðustu áratugi, Lyndons
Johnsons í Bandaríkjunum og de Gaulle í
Frakklandi. Hún hratt af stað frjálsræðis-
þróuninni í Tékkóslóvakíu, sem ekkert
minna en sovétherinn dugði til að stöðva.
Hún gerði Maó Tsetúng fært að umturna
stjórnkerfi fjölmennasta ríkis heims. Má
lengi leita í sögunni að sjálfkrafa, óskipu-
lagðri hreyfingu, sem verið hefur úrslita-
þáttur í jafn örlagaríkum atburðum á fáein-
um árum.
Stórpólitísk tíðindi af því tagi sem hér
hafa verið nefnd ber eðlilega hæst í svipinn,
en þegar frá líður mun ýmislegt annað sem
uppreisnargjarnt æskufólk hefur þegar til
vegar komið þykja engu ómerkara. Varla
getur þann háskóla í Vestur-Evrópu og
Ameríku, sem ekki hefur tekið verulegum
breytingum fyrir tilverknað óstýrilátra
stúdenta. Umbætur á kennslufyrirkomulagi,
úrbætur á húsakynnum og tækjakosti og
skipulagningu skóla, sem hrakizt höfðu ár-
um saman í álitsgerðum og tillögum um
skrifborð í ráðuneytum og nefndum en
aldrei komizt í framkvæmd, urðu allt í einu
framkvæmanlegar, þegar stúdentar gripu
til sinna ráða. Víða hefur gagnger endur-
skoðun á fræðslukerfi landanna fylgt í
kjölfarið. Áhrifin af öllu þessu koma ekki í
ljós til fullnustu fyrr en tímar líða, en óhætt
er að fullyrða að tímabundnar truflan:r á
háskólastarfi hér og þar reynast lítilvægar
móts við það sem áunnizt hefur. Þvert á
móti því sem oft er látið í veðri vaka af
hálfu valdhafa og málsvara þeirra, hafa
námsmenn í uppreisnarhug jafnaðarlega
borið fram mjög skýrar og ákveðnar kröfur
og oft á tíðum svo sjálfsagðar að enginn
vandi reyndist að framkvæma þær, þegar
viljinn var fyrir hendi.
Nú sem stendur er víðast lát á kröfu-
gerð og mótmælum unga fólksins, móts við
það sem verið hefur síðustu tvö til þrjú ár,
nema hvað varðar mótmælahreyfinguna í
Bandaríkjunum gegn stríðinu í Vietnam.
Ekk: er þó ástæðan sú að forgöngumennirn-
ir séu af baki dottnir, heldur stafar hléið
víða af því að verið er að endurskoða bar-
áttuaðferðirnar og leitast við að færa að-
gerðirnar út á víðari vettvang. Ekki hefur
farið leynt, heldur hefur því þvert á móti
verið haldið mjög á loft af valdhöfum og
múgmiðlum þeirra, að ýmislegt afkáralegt
og vanhugsað hefur borið við þar sem upp-
reisnargjarnt æskufólk hefur verið á ferð,
og leiðir slíkt reyndar af sjálfu sér. Fyrir
þá sök eina er endurmat á baráttuaðfei'ð-
um og markmiðum óhjákvæmilegt. En við
það bætist, að stúdentar víða um lönd, sem
mest hefur mætt á, eru þeirrar skoðunar
að þeirra hópur einn sér megni ekki að
koma til leiðar miklu meira en orðið er.
Vinna þeir því að útbreiðslu uppreisnar-
hreyfingar æskunnar til annarra þjóðfélags-
hópa, sem hingað til hafa látið minna að
sér kveða, einkum ungs verkafólks. Mun
brátt sjást, hvern árangur sú viðleitni ber.
Sé það rétt sem hér hefur verið haldið
fram, að undirrót uppreisnarhreyfingar æsk-
unnar sé að finna í eðlisþáttum tæknisam-
félags nútímans og brýnustu viðfangsefni
þessa samfélags hafi hrundið henni af stað,
er það sem þegar hefur gerzt aðeins upp-
hafið að öðru meira. Æskufólkið hefur sýnt,
að valdakerfið er, þrátt fyrir eyðingarmátt
sinn og vilja til hrottafenginnar valdbeit:ng-
ar, viðkvæmt fyrir markvissum þrýstingi
frá samstilltum hópi utan valdvélarinnar,
sem setur sér tímabær markm:ð og kann
að velja baráttuaðferðir í samræmi við að-
stæðurnar. Vitneskjan um þetta hefur svo
að sjálfsögðu áhrif á báða bóga. Þeir sem
eiga undir högg að sækja verða ódeigari
eftir en áður að sækja mál sín fast. Aftur
á móti hljóta valdhafarnir að gerast tregari
að skáka í skjóli áróðurstækja sinna og
þvingunarstofnana.
Um alllangt skeið hafa uppgjafa bylting-
armenn af gamla skólanum hyllzt til að af-
saka margsannað getuleysi sitt til að hafa
áhrif á framvindu mála með þeirri þjóð-
sögu, að í tæknivæddum velferðarríkjum
nái áróðurstæki valdhafanna slíkum tökum
á fjöldanum, að hann verði viljalaust verk-
færi í höndum þeirra. Það er ekki minnst
afrek hinnar alþjóðlegu æskulýðshreyfingar
síðustu ára, að hafa hrakið þessa firru svo
að hún er ekki lengur frambærileg. Sá vél-
ræni skilningur á manninum sem lýsir sér
í henni hefur aldrei átt rétt á sér, og nú
vita það allir sem vita vilja. 4
50