Samvinnan - 01.02.1970, Side 61

hrópandi á torgum til Péturs og Páls, sem
framhjá ganga, heldur miðlar hann með
list sinni áhorfandanum sýn sinni á fyrir-
bærum þess umhverfis, er hann hrærist í,
en ekki eru allir móttækilegir fyrir sýn
hans. List tel ég eintal milli listamannsins
og þess verks, sem hann skapar, en lista-
maðurinn býður gjarnan öðrum að fylgja
sér inn í hans heima og miðlar þeim af lífs-
reynslu sinni og þekkingu. Annars finnst
mér orðið „samtalsform" orðaleikur sem
grípa megi til, en hefur ótvíræðan svip af
bókmenntum. Ólafur ræðst í að svara þess-
ari spurningu, grár fyrir járnum svipað
því að heiminum væri skipt í tvær heildir,
þ. e. germynd og þolmynd, þar sem önnur
heildin varpar sprengjum og svíður jörð,
en hin líður að ósekju þessi illræðisverk.
Ég hef hingað til álitið fyrirbæri lífsins
víðtækari en svo, að þau einskorðist við slík
fyrirbæri, sem hér er lýst. Myndlistin er
einnig svið, sem kemur henni einni við, og
það er til ýmis önnur barátta í lífinu en
að kasta sprengjum eða forðast að verða
fyrir þeim. Svo mjög sem ég er á móti
styrjöldum, geri ég mér ljóst, að enginn
einn hagsmunahópur hefur meiri réttindi
en annar til að kasta sprengjum á andstæð-
ing sinn, og ég viðurkenni ekki, að skoðana-
bræður Ólafs hafi meiri rétt til slíks verkn-
aðar en andstæðingar þeirra. Þriðja aflið
svonefnda í þjóðfélaginu mun vonandi fyrr
en síðar verða svo sterkt, að þeir aðilar,
sem nú ráða heiminum, beini orku sinni á
heilbrigðari brautir. List er hafin yfir stund-
arófrið í mannheimi, því hún skírskotar til
hins skapandi og lifandi, en ekki hins gagn-
stæða.
Orðaleikur Ó.G. og tilgangur sá, er að
baki býr, verður ljós á forskrift að þriðju
spurningu hans: „Myndlistin sýnir áhorfand-
anum raunveruleikann í æðra ljósi“. Þessi
greining „í æðra ljósi“ eru gömul og löngu
úrelt slagorð fagurkera, og ungum metnað-
argjörnum listamanni ósamboðið að vitna
til þeirra á þann veg, sem hann gerir. Rétt-
ara væri að heimfæra þessa setningu gagn-
vart nútímanum og orða þannig: „Mynd-
list:n sýnir áhorfandanum raunveruleikann
í nýju ljósi“. Skilgreining Ó.G. á fyrrnefndri
forskrift varðar ekki myndlistina svo séð
verði,en fellur frekar inn í bókmenntir, hug-
takafræði, áróður og siðspeki.
Skeð getur, að listin þjóni vissum hópi
manna, stétt eða stofnun, en þá er einungis
um annarlega list að ræða, því að öll góð
list þjónar jafnan því marki að vera list.
Rismiklir listamenn gengu í þjónustu kirkj-
unnar vegna góðrar aðstöðu til starfa í
skjóli hennar. Listin er í eðli sínu guðs-
dýrkun 1 einhverri mynd, hver sem guðinn
er. Hinir stóru listamenn miðluðu kirkjunni
l'st sinni, en hinir risminni þjónuðu henni.
Ég get t. d. ekki ímyndað mér, að kirkjan
hafi drottnað yfir list Giotto, Massaccio,
Mantegna, Cimabue eða Piero della Franc-
esca. Margir þeirra voru gleymdir um aldir
samtímis og hinum rislitlu, sem þjónuðu,
var haldið fram. Og vissulega eru til firnin
öll af lélegri kirkjulist, því að hinir þjón-
andi eru jafnan fleiri en þeir, sem skapa og
miðla, og þannig er einnig meirihluti póli-
tískrar listar lélegur varningur. Rislágir
listamenn leita iðulega á náðir kirkjunnar,
kaupahéðna eða pólitískra afla, þegar þeim
mistekst á annan hátt að koma list sinni á
framfæri. Til er kirkjupólitísk list, sem
mikið ber á t. d. í Bandaríkjunum, einkum
á meðal heittrúarsafnaða, og slíkir sér-
trúarsöfnuðir eru vissulega sannfærðir um,
að þeir séu að gera gott verk með því að
taka listina í þjónustu málefnisins. Kirkja
nútímans hefur því miður víða lagt nær
einhliða áherzlu á trúarlega áróðurslist. Sú
eyðimörk listrænna gæða, sem getur að líta
í þessum verkum, minnir mjög á pólitíska
list í Vestur-Evrópu, einkum í hugsunar-
hætti. Ég hef séð góða pólitíska list, þó að
það heyri til undantekninga, og malerísk
verðmæti virðast mér vera í hærri metum
meðal pólitískra listamanna Austur-Evrópu-
landanna en starfsbræðra þeirra í Vestrinu,
en þar er hin bókmenntalega frásögn mest
áberandi. Athygli vekur, að leiðandi menn
í Austrinu sjá þó meira í þeim myndum og
sýna þeim meiri áhuga og skilning, þar sem
fram kemur hakakross á dollaravömb, en
ef þeir standa frammi fyrir rismiklu mál-
verki. Það er víst, að ekki eru það hinir
hörðustu kommúnistar meðal myndlistar-
manna, sem skapa raunsæjustu listina, frek-
ar en að það séu einungis sanntrúaðir og
mjög frómir málarar, sem frambera mikla
trúarlega list, því að í báðum tilvikum litast
sýn viðkomandi af annarri hliðinni.
Ég ber mikla virðingu fyrir hinum mennt-
aða aðli endurreisnartímabilsins fyrir að
uppgötva gildi lista fyrir manninn og þjóð-
félagið og vænti, að hinn menntaði almenn-
ingur framtíðarinnar geri það einnig. Að
því er varðar listaverkasala og gallerí, vil
ég minna Ó.G. á, að við eigum í byrjun
aldarinnar þessum aðilum það að þakka, að
ýmsir höfuðsnillingar uppgötvuðust og fengu
nauðsynlegan stuðning, og að það er ekki
þeirra sök, að ýmsir verzlunarspekúlantar
nútímans hafa misnotað myndlistina sem
markaðsvöru og fara miður heiðarlega að
ráði sínu, en andleg verðmæti hafa ekki
síður peningagildi en áþreifanleg. En ég er
sannfærður um, að listin heldur velli, og vil
horfa til þess jákvæðara í þessu tilviki og
minnast allra þeirra, sem unnið hafa list-
inni ómetanlegt gagn með fjármunum sín-
um.
Ég er ekki sammála því, að myndlistin sé
jafnan stöðutákn í þjóðfélagi okkar; einnig
orðið menningartákn kemst þar að, og í
miklu fleiri tilvikum má sjá lélega list en
góða meðal ríkra. Á ferðum mínum um
söfn og sýningar í Evrópu og Ameríku varð
ég minnst var við auðkýfinga, miklu frekar
skólafólk og hinn almenna borgara á öllum
aldri, frá öllum stéttum og ólíku þjóðerni.
Þegar Ó.G. gerir mynd Manessiers að op-
inberri framúrstefnu-stofulist, láist honum
sem fyrr að gera grein fyrir þeirri skoðun
sinni frá myndrænu sjónarmiði, heldur gerir
það einungis frá hugmyndafræðilegu sjón-
armiði.
Dóm- og frúarktrkjumar (Notre Dame) i Laon,
París og Reims. Bygging þessara kirkna hófst á
elleftu öld. Hér miSlar listin trúnni rísmiklu tákni.
Háteigskirkja i Reykjavík. I því skyni að líkja
eftir trúarlegu tákni er mörgum ólíkum stílbrögð-
um bcitt. Búrgund-gotneskur kirkjustill, austur-
lenzkar turnspírur og hurð. Dcemigerð mistök
varðandi ímyndaða þjónustuskyldu við trúarlegan
áróður. A vissan hátt laglegt, en rislítið verk, sem
skortir samrœmt listrœnt inntak.
57