Samvinnan - 01.02.1970, Page 46

leikþættir hljóti að vera þurr staðreynda-
upptalning; yfirleitt er leikbrögðum, kímni
og háði óspart beitt. Enda hefur þessari út-
víkkun leikformsins verið vel tekið af al-
menningi víðast hvar og speglast í verkefna-
vali stóru leikhúsanna. í Svíþjóð er t. d.
áberandi, hversu tilhneiging í verkefnavali
stóru leikhúsanna beinist inn á brautir
þjóðfélagslegrar gagnrýni. í leiklistarskólum
þar er lögð vaxandi áherzla á kennslu í
þjóðfélagsfræðum, þannig að menntun leik-
ara bein'st ekki eingöngu að því að gera
þá sem hæfasta til að túlka gagnrýnislaust
skoðanir annarra, heldur að þeir taki sjálfir
afstöðu til verkefnanna á jafnréttisgrund-
velli í stað þess að taka þegjandi við hlut-
verkum úr hendi eins eða fárra manna.
Hópvinnuform það, sem hér hefur verið
rætt, hefur enn ekki skotið upp kollinum
hérlendis sem neinu nemur, en áhugi er
meðal ungra leikara fyrir slíku. Þær til-
raunir, sem stefnt hafa í þessa átt, hafa
ekki mætt nægilegum skilningi áhorfenda
né stuðningi aðila, sem styrkt gætu slíkt
framtak, en þetta virðist standa til bóta.
Ekki fer hjá því að aðstaða til menntunar
íslenzkra leikara leiti á hugann, er rætt er
um ungt fólk og leikhús. Aðstaða ungs fólks
til leiklistarnáms hefur verið afar ófull-
nægjandi. Leiklistarskólar leikhúsanna hafa
verið kvöldskólar, sem nemendur hafa þurft
að stunda samhliða annarri vinnu. Stofnun
ríkisleikskóla er loks í undirbúningi og hef-
ur Leikfélag Reykjavíkur lagt niður skóla
sinn til ítrekunar þörfinni á slíkum skóla.
Brýn nauðsyn er að vanda frá upphafi
starfsskipulag hins fyrirhugaða skóla, þann-
ig að kennsla og nám verði þar ekki stundað
í hjáverkum, heldur unnið markvisst að sem
fjölþættastri menntun leikara og leikhús-
fólks.
Hér hefur verið nefnt nokkuð af viðhorf-
um ungs fólks til le:khúsa, og finnst kannski
einhverjum nóg um kröfuhörku. Hafa ber
þó í huga mikilvægan hlut þess í leiklistar-
málum. Ekki er mér kunnugt um, hversu
leikhúsgestir hérlendis skiptast í aldurs-
flokka, en ekki er ólíklegt að því svipi í ein-
hverju til annarra Norðurlanda, þar sem
meirihluti leikhúsgesta er ungt fólk. í Sví-
þjóð sækir ungt fólk á aldrinum 20—29 ára
leikhús meira en aðrir aldursflokkar, og í
Danmörku eru ungmenni á aldrinum 15
til 19 ára rúmlega 30 af hundraði allra leik-
húsgesta (1966).
Að sjálfsögðu felst mikii alhæfing i þeirri
skiptingu í unga og gamla, sem hér hefur
verið notuð til hagræðis. Þó hafa kynslóða-
skil sennilega aldrei verið jafn áberandi og
á síðustu árum, meðal annars af ástæðum
sem fyrr voru taldar. Vonandi getum við öll
verið sammála um, að æskilegt sé að stefna
að sem fjölbreyttastri nýtingu leikformsins,
að t:lgangur leiksýninga hljóti ætíð að vera
víkkun vitundarsviðsins, aukið víðsýni og
þekking á sjálfum okkur, öðrum og umhverfi
því, sem við lifum í. Leiksýning ætti ætíð
að beinast gegn fordómum og vanahugsun,
skapa skilning, samúð og andúð, kveikja
gagnrýni og gleði. 1 stuttu máli vera fræð-
andi OG skemmtileg. Hitt er svo efni í aðra
grein, hvað menn telja skemmtilegt; merk
ing þess orðs hlýtur að verða jafn fjöl-
breytileg og einstaklingarnir, sem orðið
nota. 4
Hver ný kynslóð vex upp við ákveðið
þjóðfélagskeríi, sem er mótað og komið á
af fyrri kynslóðum til lausnar þjóðfélags-
vanda þess tíma. Þannig er um flokka og
félagshreyfingar, að þau eru tæki tiltekinn-
ar kynslóðar til að koma í framkvæmd hug-
myndum sínum um ríkið og samfélagið.
Hin nýja kynslóð hlýtur að þurfa að end-
urmeta þessar félagshreyfingar og flokka,
markmið þeirra, stefnu og starfshætti. Hún
verður að glöggva sig á því, hvort þær
fylkingar sem fyrir eru í þjóðfélaginu henti
'Sem baráttutæk: nýs tíma til sköpunar þess
þjóðfélags, sem hún kýs að búa sér og
börnum sínum, og hvort viðkomandi félags-
hreyfing tryggi framgang hugsjóna hennar.
í ljósi slíkrar skoðunar verður hin nýja
kynslóð að ákveða hvort hún muni ganga til
fylgis við viðkomandi samtök, hvort nauð-
syn sé að breyta eðli þeirra eða formi, eða
dæma þau úr leik; leggja í rúst og byggja
á ný.
II.
Sé litið til þess unga fólks sem upp vex
í landinu og er að hasla sér völl, er ljóst
að það hefur hingað til haft mjög lítil af-
skipti af málefnum samfélagsins, enda í
vaxandi mæli veigrað sér við virkri þátt-
töku í því þjóðfélagskerfi, sem það hefur
alizt upp við.
Orsakir þessa eru margvíslegar, en mér
býður í grun að ein hin helzta sé sú, að hin
nýja kynslóð horfi ásakandi og áhyggjufull-
um augum á þjóðlíf, sem hefur lítið upp á
að bjóða af því er laðar fram áhuga og eld
æskumannsins til einlægrar þátttöku í heill-
andi hugsjónastarfi og baráttu fyrir fegurra
mannlífi.
Eitt megineinkenni íslenzks þjóðfélags,
undanfarin ár, er mjög alvarleg félagsleg
stöðnun. Forystumenn félagssamtaka á
flestum sviðum eru fastir í sessi og djúp
gjá milli þeirra og hins almenna félags-
manns. Opnar og almennar umræður um
þjóðfélagsmál eiga sér óvíða stað og stjórn-
málaumræður og blaðaskrif mótast af mark-
lausu pexi. Saman fer sofandaháttur alls
þorra þjóðarinnar og undarlegt getuleysi
forystumanna hennar. Markmið og megin-
stefnur eru hugtök, sem hætt eru að skiljast,
en moðsuða og meiningarleysi mottó tímans.
Afleiðingarnar eru síðan: undirlægjuhátt-
ur og ósjálfstæði gagnvart útlendingum,
misbeiting valds, verzlun með stöður, lélegt
embættismannalið, hneyksli og spilling sem
flestir sameinast um að hylja vegna sam-
eiginlegra hagsmuna.
í stað skipulegrar uppbyggingar atvinnu-
Baldur Óskarsson:
UNGA FÓLKIÐ
OG SAMVINNU-
HREYFINGIN
lífs er beitt happa- og glappaaðferð og í
kjölfarið kemur síðan lélegt kaupgjald, stór-
fellt atvinnuleysi og flótti launafólks úr
landinu í svo stórum stíl að hægt er að líkja
við Ameríkuflutningana á s.l. öld.
Þessi ljóta lýsing er því miður sú mynd,
sem blasir við æskufólki er það lítur yfir
íslenzkt þjóðlífssvið. Það hlýtur í fjölmörg-
um tilfellum að fyllast andúð á þeim stjórn-
endum sem bera ábyrgð á þessu ástandi.
Það forðast eðlilega þátttöku í flokkum og
félagshreyfingum, enda er liðsstyrks þess
ekki leitað nema þegar smala skal atkvæð-
um á kjörstað. Almennt er litið á fólk undir
þrítugu sem krakka er hvorki hafi hæfileika,
reynslu né kunnáttu til forystustarfa, enda
gæti slíkt raskað þeim valdahlutföllum, sem
ekki mega haggast.
Það er fjarri mér að halda því fram, að
æskan í dag sé betra fólk en feður hennar
og mæður. Hún hefur það á h:nn bóginn
umfram eldra fólk að vera ekki flækt inn
í ríkjandi kerfi og býr yfir hugrekki til að
láta skoðanir sínar óhikað í ljós. Þessi kyn-
slóð er líka alin upp við gerólíkar og betri
aðstæður en áður hafa þekkzt hér á landi.
Hún hefur orðið fyrir veigamiklum áhrif-
um af lífsskoðun, hegðun og athöfnum
jafnaldra sinna í öðrum löndum. Víða um
heim hefur ungt fólk hafið upp raust sína,
eins og hrópandmn í eyðimörkinni, og á
áhrifaríkan hátt komið við samvizku heims-
ins. Um leið og það hefur fordæmt klæki og
valdatafl metnaðarsjúkra manna, sem af-
henda hungruðu fólki byssur í stað brauðs,
hefur vaknað þörf þess til að skapa breytt-
an heim og boða viðhorf sín syngjandi bar-
áttuljóð um mat og menntun, hamingju og
frið, og mannfélag þar sem allir eru bræður.
Hér á landi hefur æskufólk ekki enn sýnt
nein afgerandi merki þess að það mundi
beita sér af atorku fyrir breyttu þjóðfélagi.
Aftur á móti hefur undanfarið mátt sjá, að
skólaæskan hefur risið upp og hafið harða
baráttu fyrir umbótum skólakerfisins á öll-
um stigum, enda flestum ljóst að það er
bæði úrelt og ófullnægjandi. í kjölfar þess-
arar baráttu má fastlega búast við að unga
fólkið leiti nýrra verkefna og gangi fyrr
eða síðar að kjarna þess vanda, sem við er
að glíma, og rífi meinsemdir þjóðfélagsins
upp með rótum.
III.
Sú úttekt á flokkum og félagshreyfingum,
sem ég gat um í upphafi, fer nú fram hjá
stórum hluta hinnar nýju kynslóðar. Einn
þáttur þeirrar úttektar tekur til samvinnu-
hreyfingarinnar.
Ég óttast að þorri unga fólksins geri
42