Samvinnan - 01.06.1972, Síða 16

Kf. Rauðasands, Hvalskeri
Kf. Patreksfjarðar, Patreksfirði
aöur áður en til kom, að hann
gerðist aðili að Aðalverktökum.
Hér voru áður bandarískir
verktakar, sem önnuðust fram-
kvæmdir á Keflavíkurflugvelli,
en svo var þvi breytt og verk-
efnin fengin innlendum verk-
tökum, og satt að segja held
ég að það sé nú að skömminni
til skárra að fá íslendinga til
að vinna verkin i stað þess að
vera hér með sæg útlendinga.
í sambandi við strengjasteypu-
húsin var Reginn búinn að
tryggja sér land suðri Garða-
hreppi og malarnámu, sem ég
held að Reginn eigi rétt yfir
ennþá. Úr framleiðslunni varð
ekki, þó flutt væru inn nokkur
strengjasteypuhús, en forsend-
an fyrir aðild Regins að Aðal-
verktökum held ég hafi verið
sú, að það átti að nota þessi til-
búnu hús. — Varðandi stofnun
Olíufélagsnis, þá var um að
ræða samtök kaupfélaganna og
einnig olíusamlaga, þannig að
þar áttu hlut að máli einstakl-
ingar einsog togaraeigendur.
Að því er varðar formið, þá er
það vitanlega sjónarmið útaf
fyrir sig að reka ekki viðskipti
i hlutafélagsformi. Nú er það
svo, að í öllum nágrannalönd-
unum reka samvinnusamtökin
félög í formi hlutafélaga, og þá
eru það samvinnufélögin sem
eiga hlutaféð, t. d. í Danmörku,
Noregi og Svíþjóð. Við stofnuð-
um hér banka, Samvinnubank-
ann, með hlutafélagsformi, og
sama máli gegnir um nýjasta
bankann, Alþýðubankann;
hann er líka rekinn sem hluta-
félag. — í Bretiandi eru sjálf
kaupfélögin hlutafélög að formi
til. Félagsmennirnir eiga hluta-
féð. Þeir mega eiga misjafn-
lega mikið, en enginn félags-
maður má samt fara með nema
eitt atkvæði.
Slf. Örlyprur, Gjögrum
Kf. Tálknafjarðar, Sveinseyri
SAM: Það er náttúrlega grund-
vallarmunur.
Erlendur: Já, að vísu, en form-
ið er hlutafélagsform. Varðandi
Olíufélagið, þá eru það Sam-
bandið og kaupfélögin sem eiga
megnið af hlutafénu. Síðan eru
olíusamlög og togaraútgerðar-
félög, þ. e. a. s. olíuneytendur.
SAM: Útfrá sjónarmiði sam-
vinnumanna væri skiljanlegt,
að hlutafélög af þessu tagi
væru rekin í því skyni að halda
niðri verðlagi. Hlutafélög sam-
vinnumanna kepptu með öðr-
um orðum við önnur fyrirtæki
í sömu grein til að lækka verð-
ið. Nú virðist mér megingagn-
rýnin á aðild samvinnuhreyf-
ingarinnar að Olíufélaginu vera
á þá leið, að Olíufélagið hafi
ekki verið látið keppa við önn-
ur olíufyrirtæki í því skyni að
lækka verðlag á olíu.
Erlendur: Þetta er ekki rétt.
Verð á olíu lækkaði verulega
með tilkomu Olíufélagsins, til
dæmis á hráolíu.
Halldór: Mér finnst varla koma
til mála að hægt sé að tala um
auðhringi í sambandi við þau
fyrirtæki sem samvinnuhreyf-
ingin rekur í formi hlutafélag^
og min skoðun er sú, að jafn-
vel þó Sambandið hafi á sínum
tima stofnað Regin, sem vann
fyrir herinn, þá sé ekkert at-
hugavert við það. Þarna var
gróðavon, einsog Jakob tók
fram, og við megum ekki
gleyma því, að til þess að hægt
sé að gera eitthvað i samvinnu-
félögunum þarf fjármagn. Mér
finnst ekkert eðlilegt við það,
að samvinnumenn standi á-
lengdar og horfi á, meðan
einkaframtakið hirðir gróðann
af arðvænlegum fyrirtækjum.
Að því er varðar Olíufélagið,
þá finnst mér að það hafi ver-
ið brýn nauðsyn að komast
inná þennan markað, þar sem
olía er orðinn svo snar þáttur
í daglegu lífi manna.
Benedikt: Ef við litum á þessa
gagnrýni, að Sambandið sé
„auðhringur", sem ég vil alveg
skilja frá spurningunni um
herinn, þá verðurn við að gera
okkur grein fyrir, hvað átt er
við með orðinu „auðhringur“.
Hafa menn í huga þessa al-
gengu útlendu merkingu, „car-
tel“, eða einokunaraðstöðu?
Það held ég sé hvergi um að
ræða í heildarstarfsemi sam-
vinnufélaga, þó það sé til í
einstökum litlum byggðarlög-
um. Eða eiga menn bara við
fyrirtækjasamsteypu sem er
gríðarlega stór? Ég held að það
hafi verið slegið á þá strengi.
Sambandið hafði á skömmum
tíma komið upp olíufélagi sem
náði um það bil helmingnum
af olíuverzlun landsmanna;
það kom upp tryggingafélagi
sem gerði eitthvað svipað og
Björn: Það er fjarri mér að
halda því fram, að Sambandið
sé auðhringur, en ég er þeirrar
skoðunar, að til dæmis með
þátttökunni í „hermanginu",
sem svo hefur verið kallað, og
jafnvel með stofnun Olíufélags-
ins, þar sem kaupfélögin ger-
ast umboðsmenn erlends auð-
hrings, hafi verið verulega vik-
ið frá grundvallaratriðum sam-
vinnuhreyfingarinnar, semsé
þeim að skapa neytendum og
framleiðendum sem allra bezt
viðskiptakjör og sporna gegn
hringavaldi og einokun. Ég get
ekki séð, að þátttakan í „her-
var búið að ná 40—50% af
tryggingum landsmanna á fá-
um árum; það var búið að
koma sér upp stóru og myndar-
legu skipafélagi, næststærsta
skipafélagi íslendinga, á örfá-
um árum. Þetta olli því að
menn fóru að sjá ofsjónum yfir
velgengni og útþenslu sam-
vinnuhreyfingarinnar. Mönn-
um fannst á tímabili að Sam-
bandið ætlaði að gína yfir öllu
sem það gæti náð í, en sam-
vinnumenn áttuðu sig á þessu
og settu undir þann leka. í
blönduðu hagkerfi verður nátt-
úrlega að notast við ýmiskonar
rekstrarform, og þá getur í
sumum tilvikum verið heppi-
legra að beita hlutafélagi en
kaupfélagi. Sum þessara félaga
hafa kannski tekizt betur en
önnur. Olíufélagið hefur gert
sína stóru hluti í stórverzlun,
i viðskiptum við samlög útgerð-
armanna og kaupfélög. Mér
hefur alltaf fundizt Olíufélagið
sinna litla neytandanum of lít-
ið. Það hafa Samvinnutrygg-
ingar einmitt gert í ríkum
mæli.
manginu" hafi á nokkurn hátt
samrýmzt þessum sjónarmið-
um, þó ég viðurkenni að það
sé mannlegt að reyna að taka
gróðann þar sem hægt er að
fá hann, og þá sérstaklega með
tilliti til þess að kaupfélögun-
um og Sambandinu hefur ver-
ið fjár vant. Mér finnst ekki
heldur Olíufélagið hafa þjónað
samvinnustefnunni, þegar litið
er á heildina.
Adda Bára: Mig langar rétt að-
eins til að rifja það upp, að ég
man eftir deilunum sem urðu
þegar verið var að stofna þessi
Ólafur Þórðarson og Jakob Frímannsson.
Olíusalan
16