Samvinnan - 01.06.1972, Side 57

þurfti að veita svar við nokkrum spurn-
ingum: (1) að hve miklu leyti er tilkallið
til landgrunnsins samræmanlegt kenning-
unni um frelsið á úthafinu; (2) hver er
lögfræðilegur grundvöllur slíks tilkalls;
(3) að hve miklu leyti verður litið svo á,
að hinar fjölmörgu yfirlýsingar hafi skap-
að nýtt alþjóðlegt háttalag, og loks (4)
hver eru hin nákvæmu takmörk eðlis og
umfangs réttarins, sem ríki gera tilkall til
samkvæmt kenningu þessari?
Nýting botns landsgrunnsins og jarð-
vegsins undir honum er þannig hin mikil-
vægasta, eins og Alþjóðalaganefndin við-
urkenndi 1950, ekki einungis í efnahags-
legu og félagslegu tilliti, heldur jafnframt
í lögfræðilegu tilliti.17)
II. Samfélagshagsmunir og
landgrunnið
1. Samræmingarstig kenningarinnar
um landgrunnið og frelsisins á
úthafinu
Frelsið á úthafinu varð í meglnatrið-
um tákn (a) frelsis til siglinga, (b) frelsis
til fiskveiða, (c) frelsis til að leggja
strengi og leiðslur neðansjávar og (d)
frelsis til að fljúga yfir úthafið.18)
Þrátt fyrir þá staðreynd, að í öllum
þjóðaryfirlýsingunum væri berum orðum
fram tekið, að rétturinn til landgrunnsins
bryti að engu leyti í bág við þetta ferns
konar frelsi, var auösætt, að krafa til
fullveldisréttar yfir landgrunnssvæðinu
ásamt uppsetningu borholuturna og var-
anlegs útbúnaðar í því skyni að kanna og
nýta náttúruauðæfi og í því skyni að
halda uppi löggæzlu og varðbátaferðum
á svæðum þessum hefði áreiðanlega í för
með sér, að strandríki settu einhvers kon-
ar reglur, sem settu skorður frelsinu á út-
hafinu. Schwarzenberger hefur þannig
ritað:
„Nauðsyn ber þess vegna til, að sérhver
slík krafa svari til tilburðar til að fara
með óskoruð yfirráð á hluta af yfirborði
úthafsins. Þannig hafa þær, prima facie,
í sér fólgnar ögrun við eina helztu regl-
una að baki meginreglunni um frelsið á
úthafinu.... í reynd er krafan til óskoraðs
eignarréttar yfir auðæfum landgrunnsins
egg á hættulegum fleyg.“19)
Á sömu forsendu taldi Gidel, að hafna
bæri kenningunni um landgrunnið.20)
Fyrir skömmu hefur japanskur fræði-
maður einnig verið á þeirri skoðun, að
kenningin um landgrunnið sé í grundvall-
aratriðum ósamræmanleg hinu tryggilega
grundvallaða ferns konar frelsi á úthaf-
inu.21)
Viðurkenning kenningarinnar um land-
grunnið felur vissulega í sér skerðingu á
frelsinu á úthafinu. En hafna þarf henni
ekki einungis sakir þess, að i henni er
fólgin sú skerðing, eins og ofannefndir
lærdómsmenn hafa á bent. Landhelgin,
landgrunnssvæðið og fiskveiðibeltið eru
að sínu leyti og í eins ríkum rnæli skerð-
ing á frelsinu á úthafinu, en samt sem
áður eru þau talin vera sanngirnismál,
að svo miklu leyti sem þeim er ætlað að
stuðla að samfélagshagsmunum. Vanda-
málið er þannig síður það, að kenningin
um landgrunnið sé skerðing á frelsinu á
úthafinu, en hitt, að hve miklu leyti það
sé sanngirnismál. Það getur engum vand-
kvæðum verið bundið að fallast á, að
þjóðir um heim allan, einkum i vanþró-
uðu löndunum, skuli njóta nýfundinna
náttúruauðæfa og lifandi auðæfa í haf-
inu.
2. Ósanngirni krafna S-Ameríku
Ef kenningin um landgrunnið á i reynd
að vera í þágu samfélagshagsmuna þarf
að takmarka hana við sanngirnisleg
mörk. Ef þannig er á þær litið, verður
ekki fallizt á kröfur ríkja Suður-Ameríku
til fullveldis, ekki aðeins yfir sjávarbotni
og jarðvegi landgrunnsins, heldur einnig
yfir sjónum yfir landgrunninu og loftinu
yfir því.
í yfirlýsingu rikisstjórnar Chile 23. júní
1947, til dæmis, þar sem krafizt var full-
veldis yfir öllu landgrunninu, „á hvaða
dýpt sem það kann að vera í sjónum“,
sagði:
„Vernd og yfirráð ... yfir öllu hafinu,
innan beltis, sem myndað er af strönd-
inni og stærðfræðilegri línu, sem hliðrað
er út á hafið í 200 sjómílna fjarlægð frá
ströndum landssvæðis Chile."22)
Eyjar Chile eru einnig sagðar hafa
áþekkan rétt umhverfis strendur sínar.
Perú fylgdi í fótspor Chile með yfirlýsingu
sinni 1. ágúst 1947. Eeuador gekk í lið með
Chile og Perú, þegar ríkin þrjú féllust á
það á ráðstefnunni í Santiago 1952, að
þeirn væri nauðsynlegt að fara með full-
veldi og lögsögu yfir hafinu, að minnsta
kosti allt að 200 mílum út frá ströndum
þeirra, til að þau gætu nýtt tilhlýðilega
dýra- og jurtalíf, eins og þau ættu tilkall
til. Costa Rica, Hondúras, Mexíkó, Argen-
tína og nokkur önnur lönd Suður-Amer-
íku tóku áþekka afstöðu.
Bandaríki Norður-Ameríku höfðu sent
mótmæli til Argentinu, Chile og Perú 2.
júli 1948 á þá leið, að i yfirlýsingum þeirra
væri vikið í ríkum mæli frá yfirlýsingunni
í tilkynningu Bandaríkjanna og frá við-
teknum meginreglum alþjóðalaga.23)
Bretland sendi einnig mótmælaorðsend-
ingu til Chile og Perú 1948.
í útskýringum sínum á stefnu landa
Suður-Ameríku benti Barry B. L. Auguste
á, a'5 öll lönd Suður-Ameríku væru efna-
hagsiega vanþróuð og að íbúar þeirra
væru vannærðir og að þeim væri í reynd
áhyggjumál gegndarlitil nýting fiskimið-
anna undan ströndum þeirra af hálfu út-
lendra fiskiskipa. Kröfur Suður-Ameríku
verða þannig réttlættar, að mati þessa
höfundar, á þeim forsendum, að þær
séu sanngirnismál og nauðsynjamál.25)
Menchaca við Lima-háskólann í Perú,
Yepes við Bogota-háskólann i Columbíu
og Garcia Sayan höfðu áður varið kröfur
Suður-Ameríku á þessurn sömu forsend-
um.20)
UM LANDGRUNNIÐ
57