Samvinnan - 01.12.1973, Blaðsíða 33

Hörður: Og alls ekki mennta-
málaráðuneytiö'.
SAM: Er það skortur á þekk-
ingu sem veldur þessari þögn?
Jón: Nei, þetta eru nú eigin-
lega einu vitsmunamerkin sem
maður verður var við hjá þess-
um menningarlegu amöbum.
Þeir hafa vit á að svara ekki,
því að öðrum kosti yrðu nátt-
úrlega stóru byssurnar teknar
fram. Það má segja að þetta
sýni ákveðið lífsmark einsog
hjá amöbunni. Hún til dæmis
hreyfir sig ef kemur vatns-
straumur. Það grípur enginn
amöbu. Að reyna yfirleitt að
gagnrýna arkitektúr eða sið-
Gylfi: í sambandi við mónú-
mentalismann, sem minnzt var
á, langar mig að minna á, að
á kreppuárunum var reist tals-
vert af myndarlegum opinber-
um byggingum. En hvaða tæki-
færi hafa arkítektar fengið til
að spreyta sig á stórum opin-
berum byggingum undanfarin
30 ár?
Jón: Áður en ég kem að þessu
langar mig til að víkja að því
sem Guðrún sagði um íslenzk-
an arkítektúr. Hún var óánægð
með ákveðinn mónúmental-
isma, sem manni virðist ekki
vera fullkomlega ljóst hugtak í
þessari umræðu, einkanlega
með hliðsjón af spurningu
Gylfa. Þó held ég að við get-
um verið sammála um eitthvað
ákveðið, sem má ímynda sér að
Guðrún hafi haft i huga. Á
sama tíma gagnrýnir hún þessi
nýju slömm, sem við erum öll
sammála um, að séu hryllileg.
Ég álít, að á þessum síðustu
árum, siðan ég kom heim frá
námi, hafi verið byggð Ijótari
borg fyrir meiri peninga á
skemmri tíma heldur en ég
þekki til nokkursstaðar annars.
Og þá vil ég koma að ábyrgð
byggingameistarans. Ég hef
gengið frá hverfi eftir hverfi,
enda er ég guðisélof yfirleitt
hættur að teikna í Reykjavík,
vegna þess að skilmálamir
segja: Það á að vera þetta
langur veggur, það á að vera
þetta gluggaplan, mænirinn
má ná fjóra sentímetra útfyrir
þarna og á að vera svona lang-
ur, þakið á að vera flatt. í
öðrum hverfum, til dæmis þeim
gæði eða mengun menningar í
landinu er ekki einsog að berja
í gúmmívegg, sem gefur eftir
og réttir sig eftir höggið, held-
ur er það einsog að berja i
tyggigúmmivegg, sem hangir
við mann á eftir. Veggurinn
breytist ekki, en maður verð-
ur skítugur og verður að þvo
sér oftar.
Gylfi: Eru ekki húsin, sem reist
eru á hverjum tíma, spegil-
mynd þess hugsunarháttar sem
ríkjandi er?
Jón: Það er sagt, að hver kyn-
slóð fái þá arkítekta og þann
arkitektúr sem hún verðskuld-
sem hörmulegast eru útleikin
núna, er ákveðinn þakhalli á
byggingunum. Þetta er ekki á
ábyrgð byggingameistaranna,
heldur arkítektanna, „skipu-
lagssérfræðinganna.“ Það er
svo sannarlega enginn mónú-
mentalismi. Það er sjálft lát-
leysi einfaldleikans. En látleysi
einfaldleikans er ekki fólgið í
auðn. Mies van der Roe talaði
um að „less is more“, sem nátt-
úrlega var liður í andófi Bau-
haus-manna gegn stílruglingi
þeim sem ríkti um alla Evrópu.
Þá átti þetta rétt á sér og var
ein merkasta hreyfing sem upp
vaktist, að minnstakosti á þess-
ari öld. En Frank Lloyd Wright
svaraði náttúrlega glósu van
der Roes um að „less is more“
með annarri glósu: „but only
if more is no good“. Ef við vilj-
um vera djörf, getum við líkt
þessu við kvenmann, sem er
eitt það huggulegasta sem við
karlmenn þekkjum: Vitaskuld
skaðar ekki að beinabyggingin
sé í lagi, en við vildum ekki
bara fá beinagrindina, eða
hvað? Spurningin er svo ekki
einungis, hvort eitthvað sé ut-
aná beinunum, heldur hvernig
þetta liggur í forminu. Að
gagnrýna annarsvegar mónú-
mentalisma, sem virðist vera
óskilgreinanlegt hugtak, og
kenna byggingameistaranum
hinsvegar um þau ákvæði, sem
arkítektar hafa þó sett sjálfir,
tel ég meira en vafasamt. Arki-
tektar hafa svo sannarlega
komizt í ákveðna aðstöðu hjá
Reykjavíkurborg, nokkrir
þeirra, og það eru þeir sem
setja ákvæðin í byggingarsam-
þykktina. Það er siður að
kenna stjórnmálamönnum um
alla hluti, og víst má segja að
stjórnmálamaður, hvort sem
hann er borgarstjóri, ráðherra,
kóngur eða keisari, verði ekki
einungis metinn fyrir eigin af-
rek eða verðleika, heldur ekki
síður fyrir það, hve hygginn
eða lánssamur hann hafi verið
í vali sínu á ráðgjöfum og sam-
starfsmönnum. Góður herfor-
ingi kann að velja sér liðsfor-
ingja. Það má kannski segja að
sökin liggi ekki beinlínis hjá
stjórnmálamönnum, heldur
stafi ófremdin af alveg óvenju-
legu lánleysi íslenzkra ráða-
manna í vali á ráðunautum.
— En svo ég viki að spurning-
unni um íslenzkan arkítektúr,
þá er það mín persónulega
skoðun að við eigum ekki neitt
sem kallazt geti íslenzkur arkí-
tektúr. í þessum nýju hverfum,
þar sem voru fágætir mögu-
leikar til að láta arkítekta
spreyta sig á áhugaverðum við-
fangsefnum, var svo ramm-
byggilega gengið frá öllum
skilmálum, að enginn arkitekt
með sjálfsvirðingu gat komið
nálægt þeim. Þá er betra að
slá fleiri víxla og sofa sæmi-
lega á nóttinni. Kjarni málsins
er sá, að rithöfundur getur
skrifað bók, málari getur mál-
að mynd, tónskáld getur sam-
ið tónsmíð, ánþess nokkur hafi
beðið hann um það. Hann
leysir sínar fjárkröggur með
einhverju móti og listaverkið
Gísli: Ég er sammála Jóni um
það, að ábyrgðin liggur tals-
vert mikið hjá arkítektunum.
Það er talað um, að arkítekt-
arnir hafi ekki áhrif á, hverjir
stjórni þessum herrum, hverjir
stjórni uppbyggingu borgarinn-
ar. Það var sérstakur sam-
starfshópur arkítekta sem var
látinn skipuleggj a Breiðholts-
hverfið. Ég bý í einni þessara
slömmbygginga og mér er
kunnugt um, að það voru arkí-
tektar sem teiknuðu allar
byggingar i mínu nágrenni,
stærstu byggingarnar, lengstu
byggingarnar, breiðustu bygg-
ingarnar, hæstu byggingarnar.
Þarna er hópur arkítekta sem
koma frá námi i ýmsum lönd-
um, ég veit ekki hve mörgum,
og þeir fá alger völd og að-
stöðu til að ganga frá þessu
einsog þeir halda að það eigi
verður til. En höfuðforsenda
þess að arkitekt skipuleggi borg
eða bæ eða hverfi eða teikni
hús, er sú að hann sé beðinn
um það. Menn teikna ekki nýj-
an miðbæ nema samkvæmt
pöntun. Hinsvegar er pólitísk-
um kettlingum leyft að leika
sér að því að teikna ráðhús
fyrir 30-40 milljónir króna, sem
verður aldrei byggt i Tjörninni.
Það sem þessir kútar gera sér
ekki grein fyrir er, að dugandi
arkítekt getur framfleytt fjöl-
skyldu sinni ánþess að selja sig
eða ganga á mála. En þótt arkí-
tekt geti lifað án ráðamanna
ríkis eða borgar þá getur ríki
eða borg ekki lifað með sóma
án arkítekts — einsog dæmin
sanna vissulega átakanlega.
Oftlega hef ég og margir aðrir
góðir menn varpað fram þeirri
spurningu, hvaða áhrif nýju
hverfin muni hafa á sálarlíf
barnanna sem alast upp í
þessu umhverfi. Ég ætla ekki
að tala með hótfyndni um þá
harmleiki sem átt hafa sér
stað i Breiðholtshverfinu, en
dettur nokkrum heilvita manni
í hug, að þetta sé tilviljun? Að
þetta sé bara spurning um lýs-
ingu? Nei, það er verið að búa
til slömm og mynda annars
flokks borgara i Reykjavík, og
það sem verra er: þetta fólk
fær þá félagslegu tilfinningu,
að það sé lakara heldur en
annað fólk, jafnvel það ágæta
fólk sem býr þarna að mestum
hluta.
að vera. En þá vantar rótina.
Þeir hafa ekki hugmynd um,
hvar þeir eru staddir. Grund-
völlinn hlýtur að vanta. Ég
er sammála því að arkitektúr
í Reykjavík er mjög slæmur,
en það er ekki hægt að gera
endalaus mistök nema grund-
völlinn vanti. Ef við förum í
gegnum borgarhverfi til dæmis
á Norðurlöndum, segjum út-
borgir Kaupmannahafnar, þá
er þar allt annar arkítektúr,
miklu heillegri, fallegri, víðara
á milli húsa, allskonar þjón-
ustumiðstöðvar komnar upp.
Jón: Þær kenningar, sem hér
eru í gildi, eru 40 ára gamlar,
og það á við um allar kenning-
ar, og eftir að þær koma hing-
að, eru þær gerðar algildar.
Gísli: Það var minnzt á það,
að arkítektar hefðu ekki feng-
ar.
íslenzkur
mónúmentalismi
Arkítektar bera líka
ábyrgð á ófremdinni
33