Samvinnan - 01.12.1973, Blaðsíða 37

alls ekki vel í þessum nýju
hverfum. Enn ein ástæðan gæti
verið efnahagsleg, sem sé að
þetta lélega húsnæði er ódýr-
ara. En í sambandi við gæða-
matið er vert að hafa í huga,
að með seinni heimsstyrjöld
verður grundvallarbreyting á
íslenzka bændaþjóðfélaginu,
því breytingin varð ekki fyrr.
Sveitamennirnir voru að vísu
fluttir í bæinn fyrr, en foreldr-
ar okkar urðu í rauninni aldrei
bæjarbúar, afþví þeir voru ald-
ir uþp í sveit og mótaðir af
því uppeldi. Við getum kallað
Gísli: Ég ætlaði að víkja ör-
litið nánar að því sem Stefán
var að ræða hér áðan í sam-
bandi við samstarfið eða rétt-
ara sagt, hvað vantar til að
hægt væri að koma hlutum á
framfæri. í fyrsta lagi vantar
félagslegan skilning á þessu
vegna þess að þessi þáttur er
algerlega vanræktur af skóla-
kerfinu. Vegna þessa ástands
á sér stað mjög lítil umræða,
og það er kannski alvarlegast,
og hana vantar til dæmis bæði
í fjölmiðlum og í sjálfum hönn-
unarstéttunum. Ýmsum ná-
grannaþjóðum okkar hefur
tekizt að vekja þessa umræðu.
í Finnlandi á sér til dæmis
stað mikil og víðtæk umræða,
að því er mér skilst. Þar er
samstarf, þar eru skólar sem
láta sig þessi mál skipta, þar
taka fjölmiðlar virkan þátt i
umræðunni. Þetta hlýtur að
vera að einhverju leyti lifandi
þáttur í fræðslukerfinu og
stjórnmálunum.
Jón: Finnar leggja þjóðarstolt
sitt, sem er ekkert smásmíði, i
sína list á öllum sviðum, ekki
sízt byggingarlist. Finnar telja
það aðal sitt að vera menn-
ingarþjóð á háu listrænu plani.
Gísli: Kannski er ástandið eitt-
hvað að breytast hér. Hver veit
nema sé að verða möguleiki á
hálfgerðu samsæri, ef svo má
orða það. Það er hægt að efna
til samsæris um að koma þess-
um stéttum örlítið lengra á-
leiðis og koma þessum viðhorf-
um til almennings, og þá jafn-
framt búa til hluti sem eru
eitthvað hlutgengari bæði á
erlendum og innlendum mark-
aði. Forsendan er áreiðanlega
aukinn áróður í fræðslukerf-
inu. Það var haldin ráðstefna í
fyrra á vegum menntamála-
ráðuneytisins og Myndlista- og
það fornar dyggðir eða gamalt
gæðamat á hiutunum, sem var
rikjandi framað seinni heims-
styrjöld, en í stríðinu forskrúf-
ast þetta alltsaman. Snobbið
og peningamatið kemur til sög-
unnar, og þá breytist raun-
verulega gæðamat íslendinga
á öllum sviðum. Að listamenn
skuli hafa notið þess, að verk
þeirra voru keypt, er hrein til-
viljun. Það stafaði sennilega af
því, að menn héldu að mál-
verkakaup væru góð fjárfest-
ing eða það væri fínt að hafa
málverk uppá veggjum.
handíðaskólans, þar sem á-
kveðnar niðurstöður fengust
og vísbendingar til þjóðfélags-
ins um, hvað gera þyrfti til að
koma þessum málum í viðun-
anlegt horf. Myndíðakennsla
kemur til dæmis ekki til skjal-
anna i skólakerfinu fyrr en
börn eru orðin 10 ára, og þá
ákaflega takmörkuð og jafn-
vel borin upp af aðilum sem
ekki hafa notið grundvallar-
menntunar í þessum greinum.
í gagnfræðaskólum og mennta-
skólum er engin listasaga
kennd og ekki einusinni í Há-
skóla íslands. Sagnfræðingar,
félagsfræðingar og menn sem
eru að kanna þjóðfélagshætti
vita ekkert um listasögu, svo
dæmi séu nefnd. Ef við eigum
að vekja almenna umræðu um
þessi efni, verðum við að ráðast
á þennan garð. Spurningin er,
hvenær gerum við það og
hvernig förum við að því?
Hörður: Þetta er í rauninni
brennipunkturinn í umræðu
okkar.
Stefán: Mig langar að halda
örlitið áfram i sama dúr. Fyrir
þremur árum var hönnun og
allt henni viðkomandi afskap-
lega vinsælt og öllum mjög
hjartkært umræðuefni í fram-
leiðslustétt. Þá skildist manni
að hönnun væri lausnarorð fyr-
ir islenzkan iðnað. Við færum
bara að flytja út vörur í stór-
um stíl eftir nokkra mánuði.
Ég held það hafi verið farið
ákaflega illa með þá hvatningu
sem þarna kom raunverulega
fram. Við höfum ekki gripið
tækifærin, og aðilar, sem hefðu
átt að vera vakandi fyrir þessu,
til dæmis hálfopinber stofnun
einsog Útflutningsmiðstöð iðn-
aðarins, hafa ekki fylgt þeirri
stefnu í þessum málum, sem
eðlileg hefði mátt teljast. Út-
flutningsmiðstöðin hefur til
dæmis ekki, svo mér sé kunn-
ugt, í neinu tilfelli lagt mat á,
hvað hún væri að sýna, hvað
hún væri að auglýsa erlendis
sem islenzkar vörur. Hvaða
framleiðandi sem er hefur get-
að komið vöru sinni á sýningu
hjá henni. Það hefur semsé
verið meginsjónarmið Útflutn-
ingsmiðstöðvarinnar, að engu
máli skipti hvernig vara liti út,
ef hún reyndist vera söluhæf.
Þarna er verið að auglýsa ís-
land, og með þessu áframhaldi
er kannski verr af stað farið en
heima setið. Samvinna milli
útflutningsiðnaðarins og hönn-
uða hefur ekki verið eins mikil
eða náin og æskilegt hefði ver-
ið. Það er til dæmis ekki fyrir
hendi neitt eftirlit eða listrænn
dómur með neitunarvaldi.
Gísli: í stjórn Útflutningsmið-
stöðvar iðnaðarins eða stjórn-
um þeirra fyrirtækja, sem eiga
aðild að henni, er ekki einn
einasti hönnuður eða einstakl-
ingur með menntun á því sviði.
Gylfi: Ef við förum alltíeinu
að einblína á hönnun og leit-
SAM: Kallarðu þetta sósíal-
isma? Öllu má nú nafn gefa!
J ón: Rannsóknarrétturinn
píndi margan manninn í nafni
Krists!
Hörður: Það sem ég var að koma
að er þetta: Þegar við erum að
tala um vandamál samtíðar og
framtíðar, miðum við alltaf við
neyzluþjóðfélagið. Ég er ekki
frelsaður marxisti og túlka
þvi ekki þessa hluti útfrá því
sjónarmiði. Ég er einungis að
reyna að gera grein fyrir því,
að einn góðan veðurdag gæti
það hugsazt, að neyzluþjóðfé-
lagið væri búið að vera, ein-
faldlega vegna þess að við
horfum framá þá staðreynd, að
auðvaldsþjóðfélagið hefur ver-
ið svo frekt að það er búið að
éta upp allar sínar auðlindir,
þannig að fólk verður alltíeinu
að temja sér nýja lifnaðar-
hætti. Mér finnst, að það verði
að koma inní þá mynd, sem við
gerum okkur af framtíðinni, að
þessi kostur er hugsanlegur, þó
við miðum umræðu okkar fyrst
og fremst við hið kapítalíska
markaðskerfi. Og þá komum
við að niðurstöðu þessarar
frægu skýrslu frá Massachus-
um orsaka þeirrar vakningar,
sem átti sér stað fyrir nokkrum
árum, þá varð hún á þessum
kreppuárum, þegar við vorum
búnir að drepa alla síldina og
verðfall varð á þorskblokkinni
í Bandaríkjunum. Þá ranka
menn alltíeinu við sér og segja:
„Við verðum að finna eitthvað
nýtt til að flytja út.“ Það held
ég sé orsök þessarar skyndilegu
vakningar.
Hörður: Mér finnst ástæða til
að koma að einu atriði í þessu
sambandi. Ég lít ekki svo á,
að þessi svokallaða hönnun,
sem ég tel vera einn þátt i
listamenntavakningu þjóðar-
innar, eigi einungis að vera
fyrir útlendinga. Vitanlega á
hún að vera fyrir okkur sjálf.
Við eigum fyrst og fremst að
mennta okkar eigin þjóð. —• En
svo reynt sé að horfa til fram-
tíðarinnar, þá blasir sú stað-
reynd við okkur, þegar litið er
yfir veröld samtímans, að
sósíalisma hefur verið komið
á í Sovétrikjunum, Austur-
Evrópu og Kína, og það er ver-
ið að stefna að honum víða
annarsstaðar.
etts Institute of Technology,
sem Magnús Kjartansson vitn-
aði til í sinni ágætu ræðu á
Laugarvatni, að þau siðgæðis-
legu markmið, sem mannkynið
yrði að setja sér vegna ört
minnkandi hráefnisforða, væru
til dæmis þær góðu dyggðir
sem forfeður okkar lifðu eftir,
svosem sparneytni og iðkun
andlegs lifs einsog gert var á
miðöldum. Við getum hugleitt
okkar nánasta umhverfi ó-
keypis. Þetta er ekki langt
undan, og þessvegna verðum
við að hafa það á bakvið eyrað
í þessari umræðu.
Stefán: Verðum við samt ekki
að reikna með þessu kapítal-
íska markaðskerfi, einsog Hörð-
ur nefnir það? Annars er ekki
til neins að vera að þessu.
Jón: Gleymum því ekki, að það
er líka til sósíalískur markað-
ur. Spyrjið bara Bandarikja-
menn, sem eru að selja hveiti
til Sovétríkjanna.
Hörður: Ég vil þá bæta því við
sem listamaður, að ég er mjög
uggandi útaf sósíalismanum,
einsog hann hefur hagað sér,
því hann hefur bælt frjálsa
Samsæri
Þriðji kostur?
37