Samvinnan - 01.12.1973, Blaðsíða 22

Hörður Ágústsson.
Gisli B. Björnsson.
Gylfi Gíslason.
Stefán Snœbjörnsson.
Enginn jarðvegur
fyrir myndlist
stíll íslendinga umfram aðrar
stíltegundir, vegna þess að
rómanski stíllinn er túlkun
bændasamfélags, og bænda-
samfélagið á 10., 11. og 12. öld
er framsækið afl á þeim tíma.
Gotneski stíllinn er síðan
speglun á vexti borga og iðn-
gilda, en á íslandi vaxa engar
borgir. Siðan kemur renessans-
inn með uppgangi borgara-
stéttar, og við verðum útund-
an, getum ekki fylgzt með í
efnahagslegri þróun Evrópu og
verðum úti. Samfara þessu er
svo sú örlagarika staðreynd, að
við verðum seinna nýlenda og
herraþjóðin rúir okkur innað
skinninu með því að taka meg-
infjármagnið, sem hafði veriö
undirstaða menningarlegs
frumkvæðis, og flytja það úr
landi. En maðurinn gefst ekki
upp: Framá 16. öld er myndlist
og húsagerð á íslandi hámenn-
ingarlist, og með því á ég við,
að þessi list er ekki stunduð í
hjáverkum, heldur vinna lista-
mennirnir algerlega við sína
list. Þeir sem skera út, til dæmis
Laufás-stoðina í Þjóðminja-
safninu, eru atvinnulistamenn.
En þeir sem skera út á 17. og
18. öld, til dæmis aska og því-
umlíkt, eru bændur, sem vinna
að list sinni í hjáverkum. List-
in deyr semsagt ekki út. Þráð-
urinn slitnar aldrei. Hann er
bara miklu veikari.
SAM: Endurreisnin í bók-
menntunum hefst snemma á
síðustu öld, en endurreisn
myndlistarinnar kemur ekki
fyrr en um síðustu aldamót.
Hvernig ber að skýra það?
Hörður: Þetta finnst mér líka
rangt. Við skulum taka sem
dæmi þegar Sveinbjörn Egils-
son er að þýða kviður Hómers
suðurá Bessastöðum: þá er
fullt af handverksmönnum,
þ. e. a. s. arkítektum í þeim
skilningi að þeir eru bæði
smiðir og arkítektar, m. ö. o.
alþýðuarkítektar, sem eru að
reisa nýjar kirkjur og timbur-
hús útum allt land. Þeir láta
sér ekki nægja að reisa þau,
heldur mála þau líka og prýða.
Mér er sérstaklega minnis-
stæður dyrabjórinn á gömlu
kirkjunni á Staðarfelli, sem nú
er búið að henda. Hann er ein-
mitt gerður sama árið og Svein-
björn er að þýða Odysseifs-
kviffu. Burstabærinn og timb-
urkirkjurnar eru samskonar
afrek og verk Fjölnismanna,
en það erum við sem höfum
hunzað þetta, og þá einkanlega
eftir 1940. Við höfum ekkert
hirt um þessa hefð, látið þess-
ar kirkjur og þessi hús eiga
sig og grotna niður. Við höf-
um ekkert skrifað um hana.
Það hafa verið skrifaðar bæk-
ur um Sveinbjörn Egilsson, en
ekkert um þessa menn. Helgi
Helgason er sagður tónskáld.
Hann er framúrstefnumaður í
arkítektúr hér um aldamótin,
og það var verið að rífa hans
bezta hús í fyrrasumar, Amt-
mannshúsið. Það skiptir engu
máli.
Jón: Hvernig stóð á því, að
ekki var skrifað um það? Það
var þó velbyggt og reisulegt
hús. Var það kannski einmitt
þessvegna?
Guffrún: Það var búið að rífa
það áður en nokkurn varði.
Hörffur: Þetta er bara eitt
dæmi um þá flokkun á hlutun-
um sem hér tíðkast.
Stefán: Hvernig er með þá að-
ilja, sem vinna að tillögum um
verndun gamalla húsa? Er
þeirra álits alls ekki leitað, áð-
ur en byggingum einsog Amt-
mannshúsinu er einn góðan
veðurdag ekið burt?
Jón: Mér finnst nú ekki, að
spurningu Sigurðar hafi verið
svarað: Hvernig stendur á því
að myndlist kemur ekki til
skjalanna að neinu ráði fyrr
en um síðustu aldamót?
SAM: Og þá hafði ég fyrst og
fremst í huga myndlist í
þrengri skilningi.
Jón: Við gætum lika tekið eldri
byggingarlist. Einsog við vit-
um, er íslenzk byggingarlist
háð þeim efnum, jafnt and-
legum sem þjóðfélagslegum,
sem fyrir hendi eru á íslandi
á hverjum tíma. Þó til hafi
verið margir góðir og hagir
smiðir um allar trissur á síð-
ustu öld, meðan Sveinbjörn var
að þýða Hómer á Bessastöðum,
þá er það ekki eitt og það
sama, að reist hafi verið hús
um allt land og að byggingar-
listin í landinu hafi verið öflug
og skapandi. Það er tvennt ó-
líkt að reisa hús og skapa
byggingarlist. Þar er sami
munur á og að vera rithöfund-
ur og skáld.
Gylfi: í sambandi við þessa
myndlist, sem talað er um að
komi hér upp um aldamótin,
verðum við að hafa hugfast,
að sú myndlist, sem hingað
berst og hér er sköpuð, á ræt-
ur suðrí Frakklandi, þ. e.
immpressjónisminn, og hans
fer ekki að gæta að ráði þar
fyrr en um 1870. Hann er ekki
viðurkenndur í Frakklandi fyrr
en um 1890, þannig að þessi
tegund myndlistar er ekki far-
in að láta til sín taka suðrí
Evrópu fyrr en þetta.
SAM: Ekki þessi tegund, en það
var ekki það sem um var að
ræða.
Gylfi: Já, þú átt við myndlist
yfirleitt. Ég veit satt að segja
ekki, hvernig á að skýra það,
að málaralist kemur ekki til
sögunnar fyrr.
SAM: Fyrsta landslagsmál-
verkið er víst eftir Sigurð Guð-
mundsson, málað 1862 eða þar
um bil sem leikmynd við Úti-
legumenn. Og þessi fyrsti
landslagsmálari okkar, sem var
reyndar margt til lista lagt,
deyr úr hungri í Reykjavík.
Jón: Þó það hljómi kannski ó-
skáldlega, þá hlýtur orsökin
fyrst og fremst að liggja í þjóð-
félagsástandinu. Við vitum, að
það voru ekki nema sérstakir
efnamenn eða þá efnilegir
unglingar, sem voru svo heppn-
ir að hljóta stuðning góðra
manna, sem fóru út til náms.
Og haldið þið að það hafi ver-
ið tilviljun, að menn sem voru
kostaðir til náms fóru í lög-
fræði eða prestskap? Það voru
einfaldlega einu embættin sem
voru til á íslandi. Þó þessir
menn eyddu margir áratugum
í Kaupmannahöfn og drykkju
út nokkrar jarðir, skildu eftir
fjárþrota foreldra og kæmu
svo próflausir heim, ef þeir
drukknuðu þá ekki í dikjunum,
hefðu það þótt miklu hörmu-
legri endalok ef einhver þeirra
hefði farið að mála. Það hefði
verið talin örugg vísbending
um, að maðurinn væri alger-
lega kominn í hundana. Þetta
sama á náttúrlega við um
22